Seydi Ali Çelebi (Seydi Ali Reis) tarafından kaleme alınan deniz astronomisi konulu mensur eser. Kısaca Kitâbu’l-Muhît ve Muhît adlarıyla bilinen eser, 962/1554 yılında Hindistan’da (Ahmedâbad) yazılmıştır. 10 bap ve 50 fasıldan oluşur. Hint Okyanusu’nda Osmanlı İmparatorluğu ile Portekiz arasındaki hâkimiyet mücadelesi sırasında Pîrî Reis'in Basra’da bıraktığı donanmayı Mısır’a götürmekle görevlendirilen Seydi Ali Reis, yolda Portekiz donanmasıyla iki kez savaşarak kayıplar vermesi ve daha sonra da Fil Tufanı denilen kasırgaya yakalanmış olması nedeniyle görevini yerine getirememiştir. Surrat kıyılarında karaya çıktığı sırada yeniden Portekiz donanmasının saldırısına uğramış ve kıyıda iki ay savaştıktan sonra Osmanlı topraklarına kara yoluyla dönmek zorunda kalmıştır (Demir 2007: 37). Beş ay Basra’da beklemek zorunda kalıp sonra Hindistan’a ulaşması onun Hint Okyanusu’nda gözlemlerde bulunmasına ve bilgi toplamasına imkân sağlamıştır. Hint Okyanusu’na seferler düzenleyen denizcilerden ve gemilerde görevli kılavuzlardan bilgiler almış, konuyla ilgili daha önce yazılmış önemli eserleri okuyup bazı bölümlerini tercüme etmiş, bunlara kendi gözlem ve deneyimlerini de ekleyerek bu önemli eserini oluşturmuştur.

Seydi Ali Reis, eserin girişinde amacının kaptanların Hint Okyanusu’nda yanlarına kılavuz almadan dolaşabilmelerini sağlayacak bir kitap hazırlamak olduğunu belirtmiştir. Eserdeki baplar şu bilgileri içermektedir: 1. Yön bulma, gök daireleri, yıldızların yükseklikleri ve uzaklıklarının hesaplanması 2. Zaman hesabı, takvimler, güneş ve ay yılları 3. Rotaların belirlenmesi ve pusula ile ilgili bilgiler 4. Hindistan’ın rüzgâraltı ve rüzgârüstü kıyıları, adalar ve Amerika kıtasıyla ilgili bilgiler 5. Denizcilikte önemli olan yıldızlar, bunların doğmaları ve batmalarıyla ilgili bilgiler 6. Başlıca limanlar ve adaların Kutup Yıldızı’na göre yükseklikleri 7. Astronomi bilgileri ve bazı limanlar arasındaki uzaklıklar 8. Rüzgârlar ve bu rüzgârların çeşitli takvimlere göre başlangıç tarihleri 9. Önemli ulaşım yolları 10. Tufanlar ve tufan zamanlarında alınacak tedbirler.

Kitâbu’l-Muhît’in müellif hattı Topkapı Sarayı Revan Köşkü Kütüphanesi’nde 1643 numarada kayıtlıdır. Her sayfada 15 satır olmak üzere 136 varaktır. Fuat Sezgin 1997 yılında bu nüshanın eserin Almanca tanıtımını da içeren bir tıpkıbasımını Frankfurt’ta yayımlamıştır. Bunun dışında Nuruosmaniye Kütüphanesi 2948 numarada kayıtlı bir nüsha ile Viyana Kütüphanesi (Flügel, Nu. 1277) ve Napoli Biblioteca Nazionele’de (istinsah 1570) de nüshaları bulunmaktadır (bk. Adıvar 1982: 86).

J. Von Hammer eserin deniz astronomisi ve fiziki coğrafyayla ilgili bölümlerini 1834-1838 yılları arasında İngilizceye çevirerek yayımlamıştır (“Extracts from the Mohit”, Jornal of tlıe Asiatic Society of Bengal, C. III, IV, V, VII). Roma Üniversitesi profesörlerinden Luigi Bonelli ise Avrupa’daki nüshaları inceleyerek 4. ve 6. baplarla 7. babın bir kısmını Rendconti della reale academia dei Lincei’de 1894 yılında yayımlamıştır. Viyana Üniversitesi öğretim üyelerinden M. Bittner, 1897 yılında 4. bap ile ünlü limanlar ve adaların kutup yıldızına göre konumlarını gösteren bölümü Almancaya tercüme etmiştir. Bu çalışma, Profesör W. Tomaschek’in yazdığı girişle ve Kitâbu’l-Muhît’te verilen bilgilere dayanılarak hazırlanmış 30 haritayla birlikte yayımlanmıştır (“Die topographischen Capitel des indichen Seespiegels, Mohit”, Mitteilungen der Geographischen Gesellschaft, Wien, XL, s. 329-419) (Adıvar 1982: 86-87; Turan 2002: 112). Kâtip Çelebi Cihan-nümâ’sında Cava, Sumatra, Seylan vs. bazı adalarla ilgili bilgileri Kitâbu’l-Muhît’ten aktarmıştır. Bunların dışında Remzi Demir’in Kitâbu’l-Muhît’in tanıtımını yaptığı bir makalesi bulunmaktadır. 2010 yılında Himmet Büke tarafından ve 2020 yılında da Gülizar Manav tarafından olmak üzere eser üzerinde iki yüksek lisans tezi hazırlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Kâtibî, Seydi Ali Çelebi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/katibi-seydi-ali-celebi