Eserden Örnekler

Biz yine sadede gelelim ki bir kimse ki ism-i a‘zama mazhar ya‘nî onun tecellîy-i a‘zamı kalbinde zuhûr eyleye. Cemî‘ kulûb onun tasarrufunda olup kemâl-i tâm bulur. Ve kemâl odur ki enfüs ve âfâkı birbirine tatbîka kâdir olur. Zîrâ insân nüsha-i suğrâdır ki icmâldir. Ve âlem nüsha-i kübrâdır ki tafsîldir. Ve ikisi birbirine mukâbil olan iki âyîne gibidir ki her birinin sûreti âharda müşâhede olunur. Eğer ki biri icmâl üzere olmakla suğrâ ve biri tafsîl üzerine olmakla kübrâ denildi. Fi’l- hakîka kübrâ ise suğrâdır. Zîrâ insân mazhar-ı tâm’dır. Ve âlem bî-insân olmaz ki bî-rûh-i kâlıp gibidir. Fe-emmâ insân bî-âlem olur ki bî-kâlıb-ı rûh olmak müsteb‘id değildir (Kargılı, 2011: 82).

(…)

Nazar eyle ki kâzûrâttan müstekreh nesne yokken zuhûrundan mâ-adâ rezzâk ismine dâirdir. Zîrâ nice dûdelere ve bağ ve bahçelere gıdâdır ki onunla perûreş bulurlar. Ve gülden hoş-bû nesne yok iken ağaçlarının aslına mezbele veyâhud mezbele suyunu sabb ederler. Ta ki onunla kuvvet-i nemâ bula. Ve gülü rengîn ve râyihadâr ola. İşte gülü şemm edersen ve dimâğın onunla muattar olup nice emrâz-ı dimâğiyyenin indifâına dahî sebeb olur. Bilmezsin ki dıraht-ı gülün rızkı mezbeledir. Pes mezbeleye nazar etsen istikzâr edersin. Amma gülünü ne hoş koklarsın. İmdi farz eyle ki mezbele bir bâtıl nesnedir. Fe-emmâ onda dahî zuhûrât-ı ilâhiyye vardır. Ve sûretin kubhu ma‘nânın kubhunu iktizâ etmez. Zîrâ kubh sûret-i taayyüne nâzır ve hüsn ma‘nâ-yı hakîkate dâirdir. Mervîdir ki Îsâ (aleyhisselâm) havâriyyûn ile giderken bir hınzîra mürûr ettiler. Ve havâriyyûn onun sûretini istikbâh edince Hazret-i Îsâ onları tarîk-i seddâde[?] irşâd edip “Ne aceb beyaz dişleri vardır” diye ol hınzîrın dandânlarının beyazlığına tahsîn eyledi. Gûyâ demek oldu ki “Ey havâriyyûn, her nesneyi ki sûret-i kabîhada görürsünüz. Elbette onda cihet-i hüsn dahî vardır.” (Kargılı, 2011: 106).