Dünya edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Şeyh Sa'di-i Şîrâzî'nin 1258'de Farsça kaleme aldığı, geniş bir coğrafyada büyük bir şöhret kazanan ve Seyf-i Sarâyî (d.?/ö. 1394'ten sonra) tarafından Kıpçak Türkçesine uyarlanan manzum-mensur nasihatname.

Türk dilindeki Gülistân tercümelerinin ilki olup, 793/1391’de, Mısır’daki Türk-Memlûk muhitinde, Seyf-i Sarâyî adlı bir edip tarafından Kıpçak Türkçesiyle kaleme alınan eserdir.

Müddet-i hicret yedi yüz toksan / Yıl idi kim az idi âlemde küç

Evvel-i şevvâl idi kim ay azîz / Hatm oldı bu Gülistân-nâmemiz (178a/11-12)

(Hicretin yedi yüz doksan üçündeki yılda, dünyada güç sahibi çok az idi. Ey aziz (kişi)! Şevval aynın ilk gününde bu Gülistan kitabımız hatmedildi.)

Seyf-i Sarâyî, Mısır’da Bathas Bey’in isteği üzerine Sa‘dî-i Şîrâzî’nin ünlü eseri Gülistân’ı Kitâbu Gülistân bi’t-Türkî adıyla Türkçeye çevirmiştir. 1 Şevval 793 (1 Eylül 1391) tarihinde tamamlanan eser Türkçe ilk Gülistân tercümesi olup aslındaki mensur kısımlar nesir hâlinde, manzum kısımlar da nazmen çevrilmiştir. Mensur kısımlarda eserin aslına oldukça sadık kalınmakla birlikte manzum kısımlarda şair sanatkârane bir dil kullanmıştır. Seyf-i Sarâyî eseri, Emîr Bathas Hacibü'l-Hüccab bi'd-diyar El-Mısrıyye'ye ithaf etmiştir.

Tercümeden ziyade bir uyarlama (adaptasyon) mahiyeti taşıdığı anlaşılan bu eser; müellifinin Gülistân’ın aslına bağlı kalmak şartıyla Türk diliyle yazılmış fakat bağımsız özellikler gösteren yeni bir eser yaratma amacı taşıdığını göstermektedir. 

Gülistân, makame tarzında yazılmış bir eserdir. Arap edebiyatının nesir türü olan makame, önceleri dinî ve ahlakî hikâyeler dinlemek amacıyla yapılan toplantılar için kullanılırken, sonraları geleneksel olarak "sözlü hikâye" karşılığını almıştır. Gülistân, üslup bakımından bir sehl-i mümtenî örneği kabul edilmektedir (Diriöz 1979: 61). Yapısal olarak daha çok mensur bir metin olarak dikkat çeken Gülistân, araya serpiştirilen özlü sözler, meseller ve şiir parçalarından oluşmaktadır. İçerdiği hikâyelerle bir nasihatnâme özelliği gösteren eserdeki şiir parçaları, hem verilmek istenen mesajın anlaşılırlığı hem de dili tekdüzelikten kurtarma noktasında oldukça işlevsel kullanılmıştır. Eserde, yer alan nasihatlerin çoğu dünya hayatının geçiciliği, erdem ve faziletin önemi, akıl ve anlayış sahibi olunması, kötü huylardan uzak durulması gibi sosyal konularda verilen mesajlardan oluşmaktadır.

Eseri tercüme eden Seyf-i Sarâyî hakkında Türk edebiyatı tarihinde çok fazla bilgi bulunmasa da bazı bilim adamları, yazarın Gülistân tercümesi içine ilave ettiği bazı şiirlerden yola çıkarak, Seyf-i Sarâyî'nin nasıl bir sanatçı olduğu noktasında bazı yorumlar yapmışlardır. Özellikle Bodrogligeti, yazarın kendi dönemi için önde gelen kişilerden biri olduğunu iddia eder (Bodrogligeti 1969: 7). Seyf-i Sarâyî, Gülistân tercümesinde hem döneminde kıskanıldığına hem de güzel şiirler yazdığına dair bazı ifadeler de kullanmıştır:

Güldür bu Sarâyî Seyf likin / Düşmen közüne tiken körünür

Erdem iyesin hâsûd sevmes / Vatvât niçük ki sevmese nûr (107a/4-5)

(Bu Seyf-i Sarâyî güldür, ancak düşmanın gözüne diken gibi görünür. Yarasanın ışığı sevmediği gibi, hasetçiler de erdem sahibi insanları sevmezler.)

Bilür Seyf-i Sarâyî aşḳ resmin / Niçük kim bilse her üstâd ḳısmın

Tiri bolsa idi Ferhâd u Şîrîn / Okugaylar idi bu aşḳ bâbın (132a/3-4)

(Seyf-i Sarâyî, ustaların kendi konularında uzman olması gibi, bu aşkın âdetini iyi bilir. Ferhat ile Şirin hayatta olsalardı, [yazdığım] bu aşk bölümünü  [onlar da] okuyacaklardı.)

Kitâbu Gülistân bi't-Türkî'nin tek nüshası Hollanda'nın Leiden Üniversitesi Kütüphanesinde (Nr. 1553), Dozy kataloğunda (Catalogue Codium Orientalium I.355) bulunmaktadır (Karamanlıoğlu 1989: XVII). Bu yazma nüshaya ilk dikkat çekenler Houstma ve Thúry József'tir. Houstma'nın 1894'te Leiden'de yayımladığı Ein türkisch-arabisches Glossar (Türkçe-Arapça Bir Sözlük) ve Thúry József'in 1903'te Budapeşte'de neşrettiği Török nyelvemlékek a XIV. század végéig (XIV. Asrın Sonlarına Kadar Türk Dili Yadigârları), bu konudaki öncü çalışmalardır. Türkiye'de Kitâbu Gülistân bi't-Türkî üzerine yapılan ilk çalışma, Ragıp Hulusi Özdem'in Thúry József tercümesine dayanır (Milli Tetebbular Mecmuası II, S.4, 1915). Yine 1926 yılında Mehmed Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi'nde bu eserle ilgili oldukça önemli bilgiler vermiştir. 1954 yılında Feridun Nafiz Uzluk tarafından bir önsöz yazılmak suretiyle Gülistan tercümesinin ilk tıpkıbasımı gerçekleştirilmiştir: Eser üzerinde ilk ayrıntılı çalışmayı yapan Abdulla Battal Taymas'tır (1955). Ali Fehmi Karamanlıoğlu, 1968 yılında, Gülistan tercümesinin dil özelliklerini ele alan önemli bir makale yazmıştır. Gülistan tercümesi üzerine en önemli çalışmalardan biri 1969 yılında Andras Bodrogligeti tarafından yayımlanır. Yazar, bu çalışmasında eserin transkripsiyonlu tam metnini ve sözlüğünü neşretmiştir (1969). 1975'te Emir Nadjipoviç Nadjip'in Gülistan tercümesinin dil özelliklerini ve söz varlığını ele aldığı iki ciltlik eseri yayınlanmıştır. 1978'de Ali Fehmi Karamanlıoğlu'nun çalışması, Kemal Eraslan ve Osman Fikri Sertkaya tarafından MEB Devlet Kitapları yayımları arasında çıkarılmıştır. 1980 yılında Kazan'da Hatib Usmanov ve Zaynab Maksudova, Gülistan kitabını iki cilt olarak yayımlamışlardır. 1989'da Ali Fehmi Karamanlıoğlu'nun çalışması Türk Dil Kurumu tarafından ilavelerle tekrar basılmıştır. 2007'de ise E. İ. Fazılov, Seyf-i Sarâyî'nin Gülistan Tercümesini, Özbekçeye aktardığı çalışmasını yayımlamıştır.