- Yazar Biyografisi (TEİS)
Ali Ufkî Bey - Madde Yazarı: Prof. Dr. Sadık Yazar
- Eser Yazılış Tarihi:1652 ila 1662 yılları arası
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:17/08/2022
KİTÂB- MUKADDES TERCÜMESİ (ALİ UFKÎ BEY)
Kitâb-ı Mukaddes'in Osmanlı Türkçesine tercümesiAli Ufkî Bey (d. ?/? - ö. ?/1675)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Kitâb-ı Mukaddes'in Hollanda merkezli Protestanların desteklediği büyük bir proje kapsamında Ali Ufkî Bey tarafından Osmanlı Türkçesine yapılan tercümesidir.
Kitâb-ı Mukaddes'in Arap harfleriyle yapılan bu tercümesi, bir proje kapsamında önce Hâkî mahlaslı Yahyâ b. İshak, ardından da Ali Ufkî Bey (1610-1677) tarafından yapılmıştır. Kitâb-ı Mukaddes çevirisi projesi; Comenius olarak bilinen Çek Jan Amos Komensky (1592-1670) tarafından başlatılmıştır. Baskı için gereken maddî destek dâhil her şeyin planlandığı bu projenin en önemli ayağı yani çeviri işi; birçok sene Hollanda’yı temsilen İstanbul’da bulunan Levinus Warner’e (1619–1665) sipariş edilir. Ancak tercümeyi üstlenemeyecek kadar meşgul olan Warner bu işi önce Hâkî mahlaslı Yahyâ b. İshak’a, daha sonra da Alî Ufkî Bey’e sipariş eder (Behar 1990:28-29; Privratsky 2014: 9-10).
Yahudi asıllı olduğu düşünülen Hâkî, tercümesini 1659 yılında tamamlar; ancak bilinmeyen bir sebepten ötürü bu tercüme Warner tarafından beğenilmez (Hâkî'nin çevirisi için bk. Neudecker 1990). Bunun üzerine Polonya asıllı bir mühtedi (ilk adı Wojciech Bobowski) olup savaş esiri olarak saraya alınan, burada Dîvân-ı Hümâyûn tercümanlığı yaptığı gibi İstanbul’da bulunduğu süre içinde; müzik, din ve Türk dili ile ilgili olmak üzere 10 kadar eser yazan Alî Ufkî Bey’den (Hayatı ve eserleri için bk. Behar 1990: 9-43) yeni bir tercüme istenir (Privratsky 2014: 10).
Kendisine Kitâb-ı Mukaddes’in çeviri işi sipariş edilmesi üzerine Alî Ufkî Bey, önce Hâkî’nin çevirisi üzerinde çalışıp notlarını alır; daha sonra da kendi çevirisine başlar ve 1664 yılında Kitâb-ı Muakddes’in çevirisini tamamlar. Tamamlanan bu çeviri Hâkî’ninkisiyle beraber Leiden’e gönderilir. Burada yapılan inceleme neticesinde Ali Ufkî Bey’in çevirisinin basılması kararlaştırılır. Ancak çevirinin basımı için sponsor olan Laurens de Geer’in ölümü üzerine yazma halinde bulunan çevirinin basımı ertelenir. Çevirinin tam olarak basımı proje sahibinin ölümünden 150 yıl sonra (1827) gerçekleşti. Ancak bu tarihten evvel de 1739 yılında Tekvîn’in ilk dört bölümü, 1819’da da Ahd-i Cedîd bölümü basılmıştır. 1827 yılında tamamı Paris’te basılan çeviri, çeşitli dönemlerde Latin, Grek, Ermeni ve Arap harfleriyle basılır. İstanbul’da ise ilk defa 1870 yılında neşredilir. Alî Ufkî Bey’in Kitâb-ı Mukaddes çevirisi, 1941 yılında Latin harfli Türkçe ile de basılmıştır (Behar 1990; 28-32; Yazar 2011: 1010-1011; Privratsky 2014: 17-20). Daha sonraki yıllarda Ali Ufkî Bey’in çevirisi, dönemin dil özellikleri dikkate alınarak bazı değişiklik ve düzeltmelerle 1878, 1885, 1886, 1901, 1941 ve 2001 yıllarında defalarca basılmıştır. Yani günümüzde kullanılan Kitâb-ı Mukaddes’in Türkçe çevirisi, temelde Ali Ufkî Bey’in çevirisine dayanmaktadır (Çinpolat 2020: 425).
Kitâb-ı Mukaddes'in Türkçeye tercümeleri üzerine önemli bir çalışma yapan Privratsky; Kitâb-ı Mukaddes’in 17. yüzyıldaki bu ilk tercümesinin sebebini, Flemming’in makalelerinde ifade ettiği üzere “misyonerlik” çalışmalarına bağlamanın kronolojik ve tarihsel bir hata olduğunu (2014: 15), bu dönemde Avrupa’daki siyasi ve sosyal şartların Kitâb-ı Mukaddes’in Türkçeye tercüme edilmesinde önemli rol oynadığını belirtir (2014: 13-14).
Ali Ufkî Bey’in Kitâb-ı Mukaddes’i Türkçeye çevirirken kullandığı kaynak, bazı araştırmacılara göre Fransızca bazılarına göre ise Erasmus'un hazırladığı Latince "Textus Receptus" denilen Grekçe metindir (Privratsky 2014: 19; Çinpolat 2020: 438).
Hem Hâkî hem de Alî Ufkî Bey’in Kitâb-ı Mukaddes çevirilerinin yazma nüshaları; bugün Hollanda Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde parçalar halinde bulunmaktadır. Ali Ufkî Bey’in çevirilerine ait diğer bir yazma ve temiz kopyası ise Amsterdam Üniversitesi Kütüphanesi’nde, MS J 69c (el yazması), MS VI H 2 (düzeltilmiş kopya) numaraları ile yer alır (Ayrıntılı bilgi için bk. Privratsky 2014: 18-19; Schmidt 2000: I/83-92, 416-422, 435-436).
Kitâb-ı Mukaddes'in Türkçeye tercümesinin hikâyesi ayrıntılı olarak Bruce Privratsky tarafından İngilizce olarak "History of Turkish Bible Translations" başlığı ile ele alınmıştır (2014). Bu makale Can Şakirgil tarafından "Kitabı Mukaddes’in Türkçe Tercümelerinin Tarihçesi, 16 – 21 yy." Türkçeye çevrilmiştir (2014). Ali Bey’in taslak tercümesindeki (Leiden 390d numaralı el yazmasındaki) İncil’in ilk dört kitabının birebir çeviriyazısı Funda Toprak tarafından neşredilmiştir (2006). Sadık Yazar neşredilmemiş bildirisinde Osmanlı döneminde yapılan İncil çevirilerinden bahsederken Ali Ufkî Bey'in tercümesini de tanıttığı gibi (2010) Salih Çinpolat da Ali Ufkî Bey'in çevirisine odaklandığı bir makale kaleme almıştır (2020).
Mütercimin biyografisi için bk. "Ali Ufkî Bey ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-ufki-bey
Eserden Örnekler
Namâz kıldığın zamân mürâ’îler gibi olma zîrâ onlar kenisalarda ve çarşılarda adamlara görünmek için namâza ikâmet etmeği severler hakkâ derim size ki artık cezâsını almışlardır ammâ sen namâz kıldığın zamân kendỉ odana gir de kapını kapa ve halvetde olan Babana namâz kıl da halvetde gören Allah sana âşikâre sevâb bağışlaya (Privratsky 2014: 22).
...
Hazret-i Îsâ el-Mesîhün İncîl-i Şerîfi Yuhannâ'nun Kavlince
Evvelki Bâb
Ezelden kelâm var idi ve kelâm Allâh te'âlânun katında idi ve ol kelâmullâh idi. Ol kelâm ezelden Allâh katında idi, her şey anunla yaradıldı ve hîç mahlûk ansuz yaradılmadı. Hayât anun içinde idi hem hayât benî âdemün nûrı idi. Nûr dahi zulmetde izâ'at eyledi ve zulumât ise anı idrâk itmedi. Allâh te'âlâdan irsâl olınmış bir âdem var idi ki anun adı Yuhannâ idi. Bu şehâdet virmege geldi idi. Ya'nî nûrdan ötür şehâdet virmek içün tâ ki hepisi anun sebebi ile îmân getüreler. O kendü nûr degül idi illâ şol nûrdan ötürü şehâdet virmek içün irsâl olındı idi ki bu dünyâya gelen her âdemi tenvîr iden nûr-ı hakk o idi. Dünyâda idi ve dünyâ anun ile yapılmış ammâ dünyâ anı bilmedi (Toprak 2006: 300).
Kaynakça
Behar, C.(1990). Ali Ufki ve Mezmurlar. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Çinpolat, Salih (2020). "Kitab-I Mukaddes’in Türkçeye Çeviri Süreci Ve Ali Ufki Bey’in Çevirisinin Önemi". Dini Araştırmalar 23 (59): 425-446.
Neudecker, Hannah (1994).“The Turkish Bible Translation by Yahya bin ‘Ishaq, Also Called Haki (1659)”. Leiden: Het Oosters Institut.
Privratsky, Bruce G. (2014). "A History of Turkish Bible Translations". http://historyofturkishbible.wor- dpress.com/ .Version “S
Privratsky, Bruce G. (2014). "A History of Turkish Bible Translations". Çev. Can Şakirgil. http://historyofturkishbible.wor- dpress.com/ .Version “S
Schmidt, Jan (2000). Catalogue of Turkish Manuscripts in the Library of Leiden University. C. I. Leiden: Brill.
Toprak, Funda (2006). XVII. Yüzyıla Ait Bir İncil Tercümesi: İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: TDV Yay.
Yazar, Sadık (2011). "New Testament Translations On The Ottoman Period (XIII-XIX Century)". 32th Conferance of Melcom. Cordoba/İspanya.
Yazar, Sadık (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | GRAMMATİCA TURCİCO-LATİNA/TÜRKÇE GRAMER (ALİ UFKÎ BEY) | Ali Ufkî Bey | Araş. Gör. Kerem Kaan Akhan |
Görüntüle | ||
2 | MECMÛ'A-İ SÂZ U SÖZ (ALÎ UFKÎ BEY) (Paris National Biblioteque, Ms. Turc 292; British Library, Sloane 3114) | Alî Ufkî Bey | Dr. Öğr. Üyesi serap ekşioğlu |
Görüntüle | ||
3 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
4 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
5 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
6 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
7 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
8 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
9 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
10 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
11 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
12 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |