KİTÂB-I ZİYÂ’Ü’L-ENVÂR DER ZİKR-İ TÂİFE-İ BÂBİYYE VE AHBÂBİYYE (NEVVÂB)
Bâbilik inancı ile ilgili reddiye
Nevvâb, Mir Möhsün (d. 1249/1833 - ö. 1337/1919)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Nevvâb'ın eseri. Kitâb-ı Ziyâ’ü’l-Envâr der Zikr-i Tâife-i Bâbiyye ve Ahbâbiyye 1316/1898-99 yılında yazılmaya başlanmıştır. Eserin başlarında yer alan telif sebebi kısmında (2a) İran’da baş göstermiş olan Bâbîler hareketi eleştirilmekte ve bunların amacının İslâmiyet’e zarar vermek olduğu ifade edilmektedir. Yazar, kendi eserini Bâbiyye inancına karşı bir reddiye olarak yazmayı planlamıştır.

Eser, mukaddimeden, dokuz makaleden ve hatimeden ibarettir. Mukaddimede (3b) konunun genel çerçevesi ile beraber bu eserin yazılması sırasında yararlanılan kaynaklardan söz edilmiştir. Bunların arasında Karabağlı aydınlardan olan Baki’nin Tiflis’ten getirmiş olduğu Îkân adlı kitap ve bir diğer şahsın yazara sunduğu Risale-i Seyyah başlıklı eser önemli bir yere sahiptir. Zira Bâbîlerin görüşlerini yansıtan her iki eserdeki tezler, Ziyâ’ü’l-Envâr’da Nevvâb tarafından ciddi tenkitlere tâbi tutulmuştur.

Eserin ilk makalesi, Bâbîliğin kurucusu olan Mirza Ali Muhammed Bâb’ın aslının ve nesebinin, onun ahvalinin, akvalinin ve akaidinin açıklanmasına adanmıştır (Nəvvab, M-75: 7b). İkinci makale, Şirazlı Mirza Ali Muhammed Bâb’ın 1266 yılında Tebriz’de devlet büyüklerinin fermanı ve din adamlarının fetvası üzerine öldürülmesinden söz etmektedir(Nəvvab, M-75: 15b). Üçüncü makalede, Mirza Ali Muhammed Bâb’ın müritlerinin İran’ın değişik şehirlerinde çıkarmış oldukları kargaşalar ve bu bunların bastırılması konusuna değinilmiştir (Nəvvab, M-75: 17a). Dördüncü makale, Bâb’ın ardıllarından olan Molla Hüseyin Büşrûye’nin ahvalinden, onun İran’da çıkarmış oldu fitne ve fesattan ve öldürülmesinden bahseder (18b). Beşinci makale, Molla Muhammed Ali Zencânî’nin faaliyetleri ve katledilmesi hakkındadır (20a). Altıncı makale, yine Bâb’ın ardıllarından olan ve Bahâîlik akımının kurucusu olan Mirza Hüseyin Ali Bahâ’nın nesebinden, hayatından ve 1269 yılında İslâmiyet’e zarar veren faaliyetlerde bulunmasından söz eder (21b). Yedinci makalede Kur’ân-ı Kerîm’in ayetlerini kimsenin değiştiremeyeceğinden yola çıkılarak Bâbîlerin bu yöndeki faaliyetleri eleştirilmektedir (29a). Sekizinci makalede Hüseyin Ali Bahâ ile oğlu Abbas’ın başından geçenler ele alınmıştır (35a). Dokuzuncu makalede ise Şiilikteki Mehdi inancı bahis konusudur (47b). Hatimede (Nəvvab, M-75: 49b) Bâbîlik konusunda genel bir değerlendirme yapılmış ve okurlara nasihatlarda bulunulmuştur.

Ziyâ’ü’l-Envâr'ın müellif hattı üç elyazması nüshası (M-75; Б-7052; Б-2929) Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi Elyazmaları Enstitüsünde muhafaza edilmektedir. Eser şimdiye kadar araştırılmaya tabi tutulmamış ve yayımlanmamıştır. 

Yazarın biyografisi için bk. "Nevvâb, Mir Möhsün". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevvab-mir-mohsun 

Eserden Örnekler


“Der în zamân-ı şerâret-nişân ve avân-ı şekavet-bünyân ki ba‘zı ez bî-diyânetân-ı süst-îmân ez ahâlî-i İslâm ki dîde-i dâniş-i îşân çün bûm-ı şûm ez şu‘â-yı mehr-i münîr-i kavânîn-i Ahmedî (a.s.) matmûs ve ez ziyâ-yı şems-i şeriat-ı Muhammedî (a.s.) hîre ve me’yûs geşte ve be sebeb-i hayâlât-ı fâside-i nefsânî ve tam‘-ı riyâset ü taayyüş-i çend rûz-ı dünyâ-yı fâni ve be iğvâ-yı nefs-i emmâre-i rahnehâ-yı fâş der rüsum ü kavâid-i Müslümânî ve bid‘athâ-yı mütevâlî ber dîn ü âyîn-i mübîn-i Rahmânî ihdâs nemûde…”

“Bu bozuk zamanda ve bu kötü vakitte İslâm ahalisinden olan zayıf iman sahibi bazı dinsizlerin bilgi gözleri uğursuz bir baykuş gibi Ahmedî (a.s.) kanunların nurlu güneşine köreldi ve Muhammedî (a.s.) şeriatın güneşinin ışığından kamaşarak ümitsizliğe düştü ve onlar fasit nefsani hayaller, fani dünyanın birkaç günlük riyaset ve eğlencesi tamahı ve nefs-i emmârenin kandırmasıyla Müslümanlığın usul ve kurallarına açıkça zarar verdiler ve iyiyi kötüden ayıran Rahmani din ve ayinin üzerine aralıksız bidatler ihdas ettiler…”

(Nəvvab, Mir Möhsün (M-75) Ziyaül-Envar:  v. 2a-b).

Kaynakça


Nəvvab, Mir Möhsün (M-75). Ziyaül-ənvar. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu.

Nəvvab, Mir Möhsün (Б-7052). Ziyaül-ənvar. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu.

Nəvvab, Mir Möhsün (Б-2929). Ziyaül-ənvar. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutu.

Atıf Bilgileri


MUSALI, Vüsale. "KİTÂB-I ZİYÂ’Ü’L-ENVÂR DER ZİKR-İ TÂİFE-İ BÂBİYYE VE AHBÂBİYYE (NEVVÂB)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kitab-i-ziya-u-l-envar-der-zikr-i-taife-i-babiyye-ve-ahbabiyye-nevvab. [Erişim Tarihi: 11 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TÜRKÇE DÎVÂN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
2 FARSÇA DÎVÂN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
3 TEZKİRE-İ NEVVÂB (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
4 ŞEMSÜ’L-HİDÂYE (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
5 BAHRÜ’L-HÜZEN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
6 KENZÜ’L-MİHEN (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
7 KİFÂYETÜ’L-ETFÂL (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
8 BÂTILÜ’S-SİHR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
9 NÛRÜ’L-ENVÂR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
10 VUZÛHÜ’L-ERKÂM (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
11 PENDNÂME / NASİHATNÂME (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
12 KEŞFÜ’L-HAKÎKA (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
13 ŞERH-İ USTURLAB (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
14 MAZLÛMNÂME (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
15 MEZÂMİR (NEVVÂB) Nevvâb, Mir Möhsün Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
16 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Ali Akber Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
17 DÎVÂN / DÎVÂN-I KASÂİD Ü GAZELİYYÂT (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
18 KİTÂBÜN-NASÂYİH (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
19 KİTÂB-I MAKTEL (DÎDE) Dîde, Mirza Nasrullah Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
20 DÎVÂN (DİLSÛZ) Dilsûz, Muhammed Emîn Prof. Dr. Yakup POYRAZ
Görüntüle
21 [DÎVÂN] (ANDELÎB) Andelîb Karacadağî Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
22 GÜLŞEN-İ İRFÂN (FAKÎR) Fakîr, Hacı Ağa Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
23 SA’LEBİYE (HALHÂLÎ) Halhâlî, Muhammed Bâkir Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
24 DÎVÂN (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Öğr. Gör. ÖZLEM KAHRAMAN
Görüntüle
25 TİLKİ İLE KURT (HASAN) Hasan, Ali oğlu Karabağî Yüzbaşov Araş. Gör. Seher Erenbaş Pehlivan
Görüntüle