İran edebiyatının en meşhur edip ve şairlerinden olan Sadî’nin (ö. 691/1292) makâme denilen tarzdaki ve sehl-i mümtenî şaheseri olarak kabul edilen Farsça Gülistân adlı eserinin Za‘îfî (ö. 964/1557’den sonra) tarafından yapılan manzum Türkçe çevirisi.  Pek çok Türkçe çevirisi ve şerhi olan Gülistân’ın, Kitâb-ı Nigâristân-ı Şehristân-ı Dırahtistân-ı Sebzistân adlı tercümesi tek manzum çeviri olması nedeniyle diğerlerinden ayrılır.

Eser Nigâristân adıyla da bilinir (Büyükkarcı 2013/I: 84). Mesnevi nazım şekli ve mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün vezniyle yazılmıştır. Beyit sayısı 4970’dir. Çevirinin bitiş tarihi 11 Şaban 950 [9 Kasım 1543]'dir ve İstanbul’da yazılmıştır.

Bu çevirinin iki versiyonu bulunmaktadır. Za‘îfî ilk yazdığı versiyonu aceleyle yazdığını, bu nedenle bu çeviride bazı hatalar olduğunu belirterek ikinci versiyonu kaleme aldığını belirtir. Eldeki nüshalardan British Library, OR 11 162’de (194 varak) bulunan nüsha ilk versiyondur. İstanbul Vakıf Hat Sanatları Müzesi, No. 840 (52 varak), Paris Bibliothèque Nationale, Suppl. Turc 572, R 66071 (54 varak), Free Library of Philadelphia, John Frederick Lewis Collection, No. 96’da (184 varak) bulunan diğer üç nüsha ise çevirinin ikinci versiyonudur. Leningrad, l'Institute des Langues Orientales, No 92’de kayıtlı nüshaya ulaşılamamıştır (54 varak).

1258'de Sa’dî tarafından yazılan Gülistân, ahlâkî ve öğretici konulu eserler sınıfındandır. Bir giriş ve sekiz babdan oluşur. Za‘îfî’nin çevirisi de kaynak metin gibi sekiz babdan oluşur. Bu bölümler sırasıyla padişahların tabiatı, dervişlerin ahlâkı,  kanaatin fazileti,  susmanın faydaları, aşk ve gençlik, zayıflık ve ihtiyarlık,  terbiyenin etkisi ve  âdâbı ile muaşeret kuralları ile ilgilidir.

Kaynak metin olan Gülistân’da mensur kısımların arasında yer yer Farsça ve Arapça manzum parçalar bulunur. Her bölümde, günlük hayatta karşılaşılabilen olaylar dikkate alınarak, ahlâkî sonuçlar çıkarılabilen hikâyeler, nüktelerin yanı sıra âyet, hadis ve atasözleri de bulunmaktadır. Za‘îfî eseri çevirirken yapı bakımından Farsça metne sadık kalmış, özellikle bablar başladıktan sonra, hikâyeleri çevirirken eklemeler yapmıştır. Za‘îfî aslında kısa olan hikâyeleri, gidişe göre anlamı değiştirmeyen, yer yer öğüt veren, atasözleri ve deyimlerle süslü beyitlerle genişletmiştir. Yer yer de hikâyenin içeriğine uygun hadisler, âyetler, darb-ı meseller veya kelâm-ı kibarlar eklemiştir. Hikâyelerin içeriğini özetleyerek başlık haline getirmiş, her hikâye, pend, hikmet ve latîfeye başlık eklemiştir. Sade bir dille yapılan çeviride sıklıkla kullanılan deyim ve atasözleri üslubun akıcı olmasını sağlanmıştır. Toplam 186 hikâye, sekizinci babda 79 hikmet, 33 pend ve 2 latife bulunmaktadır. Za‘îfî çevirisi hakkında, “te’lif”, “tasnif”, “nazm”, “tercüme” ve “yazmak” terimlerini kullanmıştır.

Za‘îfî, eserin sebeb-i telîf ve hâtime bölümlerinde hayatıyla ilgili bilgiler de vermektedir. Örneğin “hatime” kısmında doğduğu yer Kratova ve oradaki madencilik faaliyetleri hakkında, ayrıca İstanbul’da iken içinde bulunduğu zaruret hakkında bilgiler bulunmaktadır.

Eser üzerine Fatma Büyükkarcı tarafından bir doktora tezi hazırlanmıştır (2001) ve çalışma, kitap olarak yayımlanmıştır (2013). 

Za‘îfî’nin kısa biyografisi için bk. “Za‘îfî, Pîr Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-pir-muhammed