Za’îfî Pir Mehmed bin Evrenos bin Nureddin’in İranlı şair Feridüddîn-i Attâr (ö. 1221)’ın Mantıku’t-Tayr’ına yaptığı tam ve manzum tercüme.

Za’îfî, 5277 beyitlik Gülşen-i Sîmurg adlı mesnevisini 22 Muharrem 964/25 Kasım 1556’da tamamlamıştır. Attâr’ın kullandığı vezin olan Remel bahrinden fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbını kullanmıştır. Yaratıcı olan Simurg’a ulaşmak için başlarında rehber olan Hüdhüd ile yola çıkarak "talep, aşk, marifet, istiğna, tevhit, hayret ve fena" vadilerinin geçildiği ve sadece 30 kuşun Simurg’a ulaşabildiği meşakkatli yolculukların anlatıldığı eser, vahdet-i vücut düşüncesini temsilî olarak vermiştir (Turan 2015: 27). Âleme inci mesabesindeki “mana incileri” ve güzel “sır kokuları” saçmak ve oğluna Feridüddîn-i Attâr’ın sırlarını açıklamak amacıyla eserini kaleme almıştır. Hemen her mesnevide olan besmele, tevhit, mevize, münacat, naat, dört halife övgüsü ile esere başlanır. Asıl bölüm olan “Âgâz-ı Dâstân” ile devam eder ve aralara "hikâyeler" serpiştirilir. 30 makaleden oluşan mesnevi, dua bölümleri ile sona erer.

Attâr’ın eserini kelime kelime ve bölüm bölüm tercüme eden Za’îfî, Türkçenin imkânlarını oldukça zorlamıştır. Nazım tekniği kuvvetlidir. “Za’îfî’nin Gülşen-i Sîmurg’u tercüme ederken kullandığı dilde tabii olarak Arapça ve Farsça kelimeler bulunmakla beraber şair, bu kelimeleri Türkçeye uydurmuş, hatta onları kendi ağız özelliklerini olduğu gibi yansıtacak şekilde kullanmıştır.” (Uyar Akalın 2001: 423). Eserde Türkçenin ses bilgisini ve Rumeli ağzının özelliklerini net bir şekilde görülür. Za’îfî, anlam ve verilmek istenen düşünceye ve metnin üslubuna sadık kalmakla birlikte Attâr’ın bazı hikâyelerini tercümesine almamıştır. Hüdhüd’ün bazı cevaplarını kısaltmış, Şeyh San’an hikâyesinin sonunu tamamen değiştirmiştir. Kendince bazı eklemelerde ve beyitlerde yer değişikliğinde bulunmuştur. Farsça kelimelere Türkçe karşılıklar bulurken bazen zorlanmış ve dolayısıyla imale ve zihaf yapmak bazen de orijinal Farsça metnin anlamını daraltmak zorunda kalmıştır. Sade bir Türkçe kullanmıştır. Deyim, atasözleri, halk tabirlerini ve günlük konuşma diline yakın bir Türkçeyi tercih etmiştir. Kafiye ve söz sanatları mesneviyi daha zengin bir hâle getirmiştir.

Üç nüshası bilinen Gülşen-i Sîmurg üzerine bir bitirme tezi (Dilçin 1968), bir yüksek lisans tezi (Özuygun 1993) ve bir de doktora tezi hazırlanmıştır (Akalın 2001). 

Şairin biyografisi için bk. “Za'îfî, Pîr Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-pir-muhammed