KİTÂB-I GARÎBÎ (GARÎBÎ)
mesnevi
Garîbî, Turdî Nâzım (d. 1217/1802 - ö. 1278/1862)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Uygur divan şairi Garîbî’nin kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan mesnevi. 1841 yılında yazılan Kitâb-ı Garîbî mukaddime, 32 bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg’in isteği üzerine yazılan eserde, Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk, kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı), kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık, değirmencilik, yağcılık, kasaplık, bakkallık, ipek dokumacılığı (ebrişimkârlık), çömlekçilik, sırcılık, hasırcılık, keçecilik, sabunculuk, berberlik ve dericilik gibi geleneksel meslekler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yer almaktadır. Toplamda 35 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyo-kültürel ve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Şair meslekleri anlatılırken adalet, doğruluk, sadakat, bilgi, dürüstlük, yardımlaşma, paylaşma, haram, helal gibi konulara da vurgu yapar. Ayrıca mesleki hüner ve meziyetin toplumsal yaşamın sürdürülmesi ve kültürel hayatın devamlılığındaki etkisi ile helal kazancın önemi eserde sıklıkla belirtilen hususlardandır (Ömer 1998: 409-410).

Son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılan eserin günümüzde iki nüshası mevcuttur. Birincisi Şincang Üniversitesi Klasik Eserler Arşivi’nde korunmakta olup, nüsha 1870’li yıllarda Kaşgar’da istinsah edilmiştir. Bu nüsha 1985 yılında Uygur Türkçesiyle Bulak dergisinde yayınlanmıştır (İslami 1985: 325-373). İkinci nüsha ise 1902 yılında istinsah edilmiş olup nerede saklandığı konusunda bilgi yoktur, ancak nüshaları karşılaştıran Ğeyretcan Osman, birinci nüshanın daha uzun olduğunu belirtir (2011: 593).

Şairin biyografisi için bk. "Garîbî, Turdî Nâzım". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibi-turdi-nazim 

Eserden Örnekler


Birav anda zergerlik ilmin alıp

Hünerni könül küresiğa salıp


Çü misker yügürer özi kesbiğa

Özi san‘atnın minip atığa


Ki böz tokumaknı alıp bâb-kâr

Cehân mülkide böz bile kıldı kâr


Alıp moyne ilmini çübbeçi

Ki postin bile munda iş kılğuçi


Çü tamçı alıp kesbi gilkârlık

Cehânnı kılıp kasr u dîvârlık


Ötük ilmini anda alıp moz-dûz

Kelip munda evkât etip şeb u rûz


Gilem kesbin aldı gilem bâblar

Tokup zilce mundak kılıban hüner


Yana uşteger şüstesu eyledi

Hüner alğalı cüst-i cû eyledi


Kılıp basmacı nakışını ihtiyâr

Çıkardı kılıp munda nakş u nigâr


Birav aldı sarraclık san‘atın

Yasap mundak hayli tepennin atın


Boyakçi hünerge kılıp mâcerâ

Cehanğa kılıp eylep aknı kara


Birav sırçılıkka könül bağladı

Kılıp nakş seykel bile bağladı


Birav boldı kimsen bilen rûbere

Ki peyda kılıp munda altun tire


Ki kur-bâblar anda aldı hüner

Cehân safhasıda tokuban kemer


Bolup ol zamanda birav atkuçı

Ki mazlumğa kesbini satkuçı


Birav ihtiyâr eyledi boriya

Komuşdin bisât eyledi halk ara


Kulalçi kılıp kesbige ittifâk

Kelip abu kildin yasapdur tabak


Birav kıldı nessâclık ihtiyâr

Yarıp ebrişim eyledi târ târ


Birav boldı pâki tutup ser-tırâş

Burut aldı elebidin yasap etti baş


Kabul etti essâr kesb-i cubâz

Bolup ol cehân içre revğen-güdâz


Yana birisi könçi bolup ol zemân

Kılıp çerm birle mişi sehtiyân


Çü zeytâblıkka yügürdi birev

Ki andın kelip eşti munda üçev


Çü ol vaktda sağrıçı tuttı iş

Helâl u harâmdan çilap hâm kayış


Ki şâlger işini alıp bî-bedel

Tîreni sunuç birle eylep yaşıl


Birav boldı kassâb köp kırdı cân

Ganem öltürüp her küni tökti kan (Osman 2005: 526-527). 

Kaynakça


Ğopur, Vahitcan, E. Hüseyin (1982). Uyğur Kilassik Edebiyati Tizisliri. Beicing: Milletler Neşriyati.

İslami, Abdureşit (1985). “Kitâb-ı Ğarip”. Bulak, 16: 325-373.

Osman Ğeyretcan (2005). Uyğurlarning Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincang Maarip Neşriyati.

Osman, Ğeyretcan (2011). Uyğur Kilassik Edebiyat Tarihi. Ürümçi: Şincang Üniversiteti Neşriyati.

Ömer, Şeripidin (1998). XIX Asırdiki Uyğur Edebiyati Tarihi 1. Ürümçi: Şincang Üniversiteti Neşriyati.

Atıf Bilgileri


Öger, Adem. "KİTÂB-I GARÎBÎ (GARÎBÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kitab-i-garibi-garibi. [Erişim Tarihi: 15 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 BEHRÂM-I GÛR (GARÎBÎ) Garîbî, Turdî Nâzım Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
2 DÎVÂN (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Feridun Tekin
Görüntüle
3 HEFT PEYKER TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
4 GÜLİSTÂN  TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
5 TERCÜME-İ TEZKİRE-İ MUKÎMHÂNÎ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
6 YÛSUF VE ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
7 ŞÂH U GEDÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) Âgehî, Muhammed Rıza Prof. Dr. Vüsale MUSALI
Görüntüle
8 SA‘ÂDETÜ’L-İKBÂL (AVAZ OTAR) Avaz, Avaz Otar Dr. Duygu Koca
Görüntüle
9 DÎVÂN (EMÎN) Emîn, Molla Ali Binni Molla Emîn Prof. Dr. Adem Öger
Görüntüle
10 DİVAN (EMÎR) Emîr, Ömer Han Prof. Dr. Mustafa Tanç
Görüntüle
11 KÜLLİYÂT-I GARÎBÎ (GARÎBÎ) Garîbî, Huşal Doç. Dr. Fatih Bakırcı
Görüntüle