- Yazar Biyografisi (TEİS)
Garîbî, Turdî Nâzım - Madde Yazarı: Prof. Dr. Adem Öger
- Eser Yazılış Tarihi:1841
- Yazıldığı Saha:Çağatay
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap-Uygur
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:17/04/2022
KİTÂB-I GARÎBÎ (GARÎBÎ)
mesneviGarîbî, Turdî Nâzım (d. 1217/1802 - ö. 1278/1862)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Uygur divan şairi Garîbî’nin kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan mesnevi. 1841 yılında yazılan Kitâb-ı Garîbî mukaddime, 32 bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg’in isteği üzerine yazılan eserde, Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk, kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı), kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık, değirmencilik, yağcılık, kasaplık, bakkallık, ipek dokumacılığı (ebrişimkârlık), çömlekçilik, sırcılık, hasırcılık, keçecilik, sabunculuk, berberlik ve dericilik gibi geleneksel meslekler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yer almaktadır. Toplamda 35 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyo-kültürel ve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Şair meslekleri anlatılırken adalet, doğruluk, sadakat, bilgi, dürüstlük, yardımlaşma, paylaşma, haram, helal gibi konulara da vurgu yapar. Ayrıca mesleki hüner ve meziyetin toplumsal yaşamın sürdürülmesi ve kültürel hayatın devamlılığındaki etkisi ile helal kazancın önemi eserde sıklıkla belirtilen hususlardandır (Ömer 1998: 409-410).
Son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılan eserin günümüzde iki nüshası mevcuttur. Birincisi Şincang Üniversitesi Klasik Eserler Arşivi’nde korunmakta olup, nüsha 1870’li yıllarda Kaşgar’da istinsah edilmiştir. Bu nüsha 1985 yılında Uygur Türkçesiyle Bulak dergisinde yayınlanmıştır (İslami 1985: 325-373). İkinci nüsha ise 1902 yılında istinsah edilmiş olup nerede saklandığı konusunda bilgi yoktur, ancak nüshaları karşılaştıran Ğeyretcan Osman, birinci nüshanın daha uzun olduğunu belirtir (2011: 593).
Şairin biyografisi için bk. "Garîbî, Turdî Nâzım". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/garibi-turdi-nazim
Eserden Örnekler
Birav anda zergerlik ilmin alıp
Hünerni könül küresiğa salıp
Çü misker yügürer özi kesbiğa
Özi san‘atnın minip atığa
Ki böz tokumaknı alıp bâb-kâr
Cehân mülkide böz bile kıldı kâr
Alıp moyne ilmini çübbeçi
Ki postin bile munda iş kılğuçi
Çü tamçı alıp kesbi gilkârlık
Cehânnı kılıp kasr u dîvârlık
Ötük ilmini anda alıp moz-dûz
Kelip munda evkât etip şeb u rûz
Gilem kesbin aldı gilem bâblar
Tokup zilce mundak kılıban hüner
Yana uşteger şüstesu eyledi
Hüner alğalı cüst-i cû eyledi
Kılıp basmacı nakışını ihtiyâr
Çıkardı kılıp munda nakş u nigâr
Birav aldı sarraclık san‘atın
Yasap mundak hayli tepennin atın
Boyakçi hünerge kılıp mâcerâ
Cehanğa kılıp eylep aknı kara
Birav sırçılıkka könül bağladı
Kılıp nakş seykel bile bağladı
Birav boldı kimsen bilen rûbere
Ki peyda kılıp munda altun tire
Ki kur-bâblar anda aldı hüner
Cehân safhasıda tokuban kemer
Bolup ol zamanda birav atkuçı
Ki mazlumğa kesbini satkuçı
Birav ihtiyâr eyledi boriya
Komuşdin bisât eyledi halk ara
Kulalçi kılıp kesbige ittifâk
Kelip abu kildin yasapdur tabak
Birav kıldı nessâclık ihtiyâr
Yarıp ebrişim eyledi târ târ
Birav boldı pâki tutup ser-tırâş
Burut aldı elebidin yasap etti baş
Kabul etti essâr kesb-i cubâz
Bolup ol cehân içre revğen-güdâz
Yana birisi könçi bolup ol zemân
Kılıp çerm birle mişi sehtiyân
Çü zeytâblıkka yügürdi birev
Ki andın kelip eşti munda üçev
Çü ol vaktda sağrıçı tuttı iş
Helâl u harâmdan çilap hâm kayış
Ki şâlger işini alıp bî-bedel
Tîreni sunuç birle eylep yaşıl
Birav boldı kassâb köp kırdı cân
Ganem öltürüp her küni tökti kan (Osman 2005: 526-527).
Kaynakça
Ğopur, Vahitcan, E. Hüseyin (1982). Uyğur Kilassik Edebiyati Tizisliri. Beicing: Milletler Neşriyati.
İslami, Abdureşit (1985). “Kitâb-ı Ğarip”. Bulak, 16: 325-373.
Osman Ğeyretcan (2005). Uyğurlarning Kedimki Edebiyati 2. Ürümçi: Şincang Maarip Neşriyati.
Osman, Ğeyretcan (2011). Uyğur Kilassik Edebiyat Tarihi. Ürümçi: Şincang Üniversiteti Neşriyati.
Ömer, Şeripidin (1998). XIX Asırdiki Uyğur Edebiyati Tarihi 1. Ürümçi: Şincang Üniversiteti Neşriyati.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | BEHRÂM-I GÛR (GARÎBÎ) | Garîbî, Turdî Nâzım | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
2 | DÎVÂN (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Feridun Tekin |
Görüntüle | ||
3 | HEFT PEYKER TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
4 | GÜLİSTÂN TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
5 | TERCÜME-İ TEZKİRE-İ MUKÎMHÂNÎ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
6 | YÛSUF VE ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
7 | ŞÂH U GEDÂ TERCÜMESİ (ÂGEHÎ) | Âgehî, Muhammed Rıza | Prof. Dr. Vüsale MUSALI |
Görüntüle | ||
8 | SA‘ÂDETÜ’L-İKBÂL (AVAZ OTAR) | Avaz, Avaz Otar | Dr. Duygu Koca |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (EMÎN) | Emîn, Molla Ali Binni Molla Emîn | Prof. Dr. Adem Öger |
Görüntüle | ||
10 | DİVAN (EMÎR) | Emîr, Ömer Han | Prof. Dr. Mustafa Tanç |
Görüntüle | ||
11 | KÜLLİYÂT-I GARÎBÎ (GARÎBÎ) | Garîbî, Huşal | Doç. Dr. Fatih Bakırcı |
Görüntüle |