KİTÂB-I BÂG-I BEHİŞT (ZA‘ÎFÎ)
manzum Bostân tercümesi
Za‘îfî, Pîr Muhammed (d. 900 (?)/1494-95 (?) - ö. 964'ten sonra/1557'ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Rumelili Za’îfî’ye ait manzum Bostân tercümesi. Bu eser eldeki verilere göre Sa’dî-i Şirâzî’nin Bostân’ının tamamına yapılan ilk manzum Türkçe tercümedir (Büyüker 2017: III). Za’îfî bu eseri 956/1549’ta tamamlamıştır. Mesnevi nazım şekliyle yazılan eser on bâbdan oluşur ve toplam 5054 beyittir. Aruzun fe’ûlün fe’ûlün fe’ûlün fe’ûl kalıbıyla yazılmıştır. Eserin ilk 203 beyitten oluşan giriş kısmında sırasıyla tevhit, naat, sebeb-i te’lîf bölümleri yer almaktadır. Devamında 10 bâbdan oluşan asıl konunun işlendiği bölüm ve 10. bâbın sonunda “Münâcât” başlıklı bir hâtime yer almaktadır. Her bölümde farklı konuların öğretici bir üslupla hikâyeleştirildiği bu eserdeki bâb başlıkları Farsçadır. Bu Farsça başlıkların sırasıyla Türkçeleri şu şekildedir: 1. Hükümdarların adalet, insaf ve tedbiri 2. İhsan 3. Hâl ehlinin aşkı 4. Tevazu 5. Kazanın kabulü 6. Kanaat 7. Terbiye ve ilim 8. Şükür 9. Tövbe 10. Allah’a yakarış. Eserin genel olarak ayrıldığı bu on bâbın içinde toplamda 192 hikâye yer almaktadır. 

Za’îfî, eserinin sebeb-i te’lif bölümünde, dünya hayatının sıkıntılı bir yer olduğundan şikâyet eder ve kendi hayatında yaşadığı olumsuz bazı olayları anlatır. İznik Orhan Gazi Medresesi’ne tayin edilmeden önce birtakım sıkıntılar yaşadığından ve bazı eserlerini azil döneminde tamamladığından bahseder. Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt isimli bu eserinin yarısını da daha önce nazmettiğini ve devamını İznik’te tamamlayabildiğini kaydeder. Eserin müellif hattı olduğu düşünülen nüshasının ketebe kaydında Za’ifî, bu eseri beş kız ve bir erkek olmak üzere altı çocuğunu kaybettikten sonra yazdığını dile getirmektedir. Bu acıyla gözlerinin ağlamaktan yorgun düştüğünü ve eserdeki olası hatalar için kınanmaması gerektiğini belirtir (Büyüker 2017: 68-75).

Za’îfî, Şirâzî’nin eserine büyük ölçüde sadık kalsa da kaynak metnin bazı beyitlerinde hayaller, mecazlar ve kelime kadrosu bakımından bazı tasarruflarda bulunmuştur. Eser bir yönüyle ahlâk ve nasihat kitabı özellikleri taşıdığı için dil ve üslup bakımından sade ve anlaşılırdır (Kartal 2001:123-126, 109-110, Büyüker 2017: 103).

Eser üzerinde Şükran Bilgin tarafından bir mezuniyet tezi (1966) ve Mehmet Emin İnan tarafından da bir yüksek lisans (1998) tezi yapılmıştır. Bu iki çalışmanın dışında eserin müellif hattı esas alınarak bilinen üç nüshası üzerinde Nilgün Büyüker tarafından transkripsiyonlu metin, nesre aktarım ve incelemeden oluşan bir doktora çalışması yapılmıştır (2017).

Şairin biyografisi için bk. “Za'îfî, Pîr Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-pir-muhammed

Eserden Örnekler


Der-Sebeb-i Te’lîf-i Kitâb-ı Bâg-ı Behişt

 

Degül hîç devr-i felek ber-karâr

Budur bî-sebât oldugı rûzigâr

 

Bulur zillet u gâh izzet kişi

Bu nev üzre olur felek gerdişi

 

Gehî gam ėrer merdüme geh sürûr

Olur bazı âsî vü bazı şekûr

 

Ėrer buna zulmetde âb-ı hayât

Ana rûz-ı rûşende zehr-i memât

 

Yürekler yakar gâh harr-i temûz

Vėrür cisme geh lerze berd-i acûz

 

Çü halvet-nişînân örtüp yüzin

Çeker [hod] şitâda zemîn erbaîn

 

Cihân bâgı olur gehî nev-bahâr

Olur gâh pür-mîve her şâhsâr

 

[…]

 

Hikâyet

Hikâyet kılurlar büzürgân-ı dîn

Ma’ârif-şinâsân-ı hakkal-yakîn

 

Ki bir ehl-i dil bir pelenge süvâr

Olup dutar elde zehirnâk mâr

 

Biri dėdi ėy merd-i sâhib-hüner

Bana gitdügün yola ol râh-ber

 

Ne kıldun ki böyle sibâ oldı râm

Mutî’un bu vech üzre vahş ü hevâmm

 

Dėdi kerkes ü pîl ü dîv ü neheng

Zebûnumsa tan mı yılan u peleng

 

Dilersen mutî’ ola âlem sana

Mutî’ ol Hudâ hükmine dâyimâ

 

Yüzün hükm-i hâkimden eyleme pîç

Ki dönmeye hükmünden el yüzi hîç

 

Ne hâkim k’ėde dâver emrin kabûl

Hudâ avn ėdüp ola makbûl kul

 

Seni bula ger dost olur muhâl

Ki düşmen elinde kıla pây-mâl

 

Tarîkat rehi budur ėy reh-güzâr

Ayak bas murâd esbine ol süvâr


Nasîhat şuna ola mengûş-ı gûş

Ki ana Za’îfî sözi gele hoş hikâyet (Büyüker 2017:153, 160-161)

Kaynakça


Bilgin, Şükran (1966). Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt, Zaifi. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

İnan, Mehmet Emin (1998). 16. Asır Şairlerinden Za'ifi ve Bağ-ı Behişt Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.

Kartal, Ahmet (2001). “Sadî-i Şirâzî’nin Bostan İsimli Eserinin Türkçe Tercüme ve Şerhleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 5: 99-120.

Büyüker, Nilgün (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Rumelili Zaîfî ve Manzum Bûstân Tercümesi: Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt (Metin-nesre çeviri-inceleme). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


KILIÇ, MUSTAFA. "KİTÂB-I BÂG-I BEHİŞT (ZA‘ÎFÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kitab-i-bag-i-behist-za-ifi-tees-1264. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KİTÂB-I GÜLŞEN-İ SÎMURG/TERCÜME-İ MANTIKU'T-TAYR (ZA‘ÎFÎ) Za'îfî, Pîr Muhammed (1495?-1557'den sonra) Doç. Dr. Muhittin Turan
Görüntüle
2 KİTÂB-I NİGÂRİSTÂN-I ŞEHRİSTÂN-I DIRAHTİSTÂN-I SEBZİSTÂN (ZA'ÎFÎ) Za'îfî, Pîr Muhammed Prof. Dr. Fatma Büyükkarcı Yılmaz
Görüntüle
3 KİTÂB-I BOSTÂN-I NASÂYİH/ TERCÜME-İ PEND-İ ATTÂR (ZA‘ÎFÎ) Za‘îfî, Pîr Muhammed Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu
Görüntüle
4 KİTÂB-I SERGÜZEŞT-İ ZA'İFÎ MA'A FÂL-I MURGÂN (ZA‘ÎFÎ) Za‘îfî, Pîr Muhammed Doç. Dr. Vildan Coşkun
Görüntüle
5 KİTÂB-I GÜLŞEN-İ MÜLÛK (ZA‘ÎFÎ) Za'îfî, Pîr Muhammed Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya
Görüntüle
6 MÜNŞE'ÂT-I MÜTENEVVİ'A (ZA‘ÎFÎ) Za'îfî, Pîr Muhammed Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
7 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
8 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
9 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
10 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
11 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
12 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
13 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
14 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
16 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle