- Yazar Biyografisi (TEİS)
Za‘îfî, Pîr Muhammed - Madde Yazarı: Araş. Gör. MUSTAFA KILIÇ
- Eser Yazılış Tarihi:956/1549
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:27/06/2022
KİTÂB-I BÂG-I BEHİŞT (ZA‘ÎFÎ)
manzum Bostân tercümesiZa‘îfî, Pîr Muhammed (d. 900 (?)/1494-95 (?) - ö. 964'ten sonra/1557'ten sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Rumelili Za’îfî’ye ait manzum Bostân tercümesi. Bu eser eldeki verilere göre Sa’dî-i Şirâzî’nin Bostân’ının tamamına yapılan ilk manzum Türkçe tercümedir (Büyüker 2017: III). Za’îfî bu eseri 956/1549’ta tamamlamıştır. Mesnevi nazım şekliyle yazılan eser on bâbdan oluşur ve toplam 5054 beyittir. Aruzun fe’ûlün fe’ûlün fe’ûlün fe’ûl kalıbıyla yazılmıştır. Eserin ilk 203 beyitten oluşan giriş kısmında sırasıyla tevhit, naat, sebeb-i te’lîf bölümleri yer almaktadır. Devamında 10 bâbdan oluşan asıl konunun işlendiği bölüm ve 10. bâbın sonunda “Münâcât” başlıklı bir hâtime yer almaktadır. Her bölümde farklı konuların öğretici bir üslupla hikâyeleştirildiği bu eserdeki bâb başlıkları Farsçadır. Bu Farsça başlıkların sırasıyla Türkçeleri şu şekildedir: 1. Hükümdarların adalet, insaf ve tedbiri 2. İhsan 3. Hâl ehlinin aşkı 4. Tevazu 5. Kazanın kabulü 6. Kanaat 7. Terbiye ve ilim 8. Şükür 9. Tövbe 10. Allah’a yakarış. Eserin genel olarak ayrıldığı bu on bâbın içinde toplamda 192 hikâye yer almaktadır.
Za’îfî, eserinin sebeb-i te’lif bölümünde, dünya hayatının sıkıntılı bir yer olduğundan şikâyet eder ve kendi hayatında yaşadığı olumsuz bazı olayları anlatır. İznik Orhan Gazi Medresesi’ne tayin edilmeden önce birtakım sıkıntılar yaşadığından ve bazı eserlerini azil döneminde tamamladığından bahseder. Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt isimli bu eserinin yarısını da daha önce nazmettiğini ve devamını İznik’te tamamlayabildiğini kaydeder. Eserin müellif hattı olduğu düşünülen nüshasının ketebe kaydında Za’ifî, bu eseri beş kız ve bir erkek olmak üzere altı çocuğunu kaybettikten sonra yazdığını dile getirmektedir. Bu acıyla gözlerinin ağlamaktan yorgun düştüğünü ve eserdeki olası hatalar için kınanmaması gerektiğini belirtir (Büyüker 2017: 68-75).
Za’îfî, Şirâzî’nin eserine büyük ölçüde sadık kalsa da kaynak metnin bazı beyitlerinde hayaller, mecazlar ve kelime kadrosu bakımından bazı tasarruflarda bulunmuştur. Eser bir yönüyle ahlâk ve nasihat kitabı özellikleri taşıdığı için dil ve üslup bakımından sade ve anlaşılırdır (Kartal 2001:123-126, 109-110, Büyüker 2017: 103).
Eser üzerinde Şükran Bilgin tarafından bir mezuniyet tezi (1966) ve Mehmet Emin İnan tarafından da bir yüksek lisans (1998) tezi yapılmıştır. Bu iki çalışmanın dışında eserin müellif hattı esas alınarak bilinen üç nüshası üzerinde Nilgün Büyüker tarafından transkripsiyonlu metin, nesre aktarım ve incelemeden oluşan bir doktora çalışması yapılmıştır (2017).
Şairin biyografisi için bk. “Za'îfî, Pîr Muhammed”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaifi-pir-muhammed
Eserden Örnekler
Der-Sebeb-i Te’lîf-i Kitâb-ı Bâg-ı Behişt
Degül hîç devr-i felek ber-karâr
Budur bî-sebât oldugı rûzigâr
Bulur zillet u gâh izzet kişi
Bu nev üzre olur felek gerdişi
Gehî gam ėrer merdüme geh sürûr
Olur bazı âsî vü bazı şekûr
Ėrer buna zulmetde âb-ı hayât
Ana rûz-ı rûşende zehr-i memât
Yürekler yakar gâh harr-i temûz
Vėrür cisme geh lerze berd-i acûz
Çü halvet-nişînân örtüp yüzin
Çeker [hod] şitâda zemîn erbaîn
Cihân bâgı olur gehî nev-bahâr
Olur gâh pür-mîve her şâhsâr
[…]
Hikâyet
Hikâyet kılurlar büzürgân-ı dîn
Ma’ârif-şinâsân-ı hakkal-yakîn
Ki bir ehl-i dil bir pelenge süvâr
Olup dutar elde zehirnâk mâr
Biri dėdi ėy merd-i sâhib-hüner
Bana gitdügün yola ol râh-ber
Ne kıldun ki böyle sibâ oldı râm
Mutî’un bu vech üzre vahş ü hevâmm
Dėdi kerkes ü pîl ü dîv ü neheng
Zebûnumsa tan mı yılan u peleng
Dilersen mutî’ ola âlem sana
Mutî’ ol Hudâ hükmine dâyimâ
Yüzün hükm-i hâkimden eyleme pîç
Ki dönmeye hükmünden el yüzi hîç
Ne hâkim k’ėde dâver emrin kabûl
Hudâ avn ėdüp ola makbûl kul
Seni bula ger dost olur muhâl
Ki düşmen elinde kıla pây-mâl
Tarîkat rehi budur ėy reh-güzâr
Ayak bas murâd esbine ol süvâr
Nasîhat şuna ola mengûş-ı gûş
Ki ana Za’îfî sözi gele hoş hikâyet
(Büyüker 2017:153, 160-161)
Kaynakça
Bilgin, Şükran (1966). Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt, Zaifi. Mezuniyet Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
İnan, Mehmet Emin (1998). 16. Asır Şairlerinden Za'ifi ve Bağ-ı Behişt Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
Kartal, Ahmet (2001). “Sadî-i Şirâzî’nin Bostan İsimli Eserinin Türkçe Tercüme ve Şerhleri”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 5: 99-120.
Büyüker, Nilgün (2017). 16. Yüzyıl Şairlerinden Rumelili Zaîfî ve Manzum Bûstân Tercümesi: Kitâb-ı Bâğ-ı Behişt (Metin-nesre çeviri-inceleme). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | KİTÂB-I GÜLŞEN-İ SÎMURG/TERCÜME-İ MANTIKU'T-TAYR (ZA‘ÎFÎ) | Za'îfî, Pîr Muhammed (1495?-1557'den sonra) | Doç. Dr. Muhittin Turan |
Görüntüle | ||
2 | KİTÂB-I NİGÂRİSTÂN-I ŞEHRİSTÂN-I DIRAHTİSTÂN-I SEBZİSTÂN (ZA'ÎFÎ) | Za'îfî, Pîr Muhammed | Prof. Dr. Fatma Büyükkarcı Yılmaz |
Görüntüle | ||
3 | KİTÂB-I BOSTÂN-I NASÂYİH/ TERCÜME-İ PEND-İ ATTÂR (ZA‘ÎFÎ) | Za‘îfî, Pîr Muhammed | Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu |
Görüntüle | ||
4 | KİTÂB-I SERGÜZEŞT-İ ZA'İFÎ MA'A FÂL-I MURGÂN (ZA‘ÎFÎ) | Za‘îfî, Pîr Muhammed | Doç. Dr. Vildan Coşkun |
Görüntüle | ||
5 | KİTÂB-I GÜLŞEN-İ MÜLÛK (ZA‘ÎFÎ) | Za'îfî, Pîr Muhammed | Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya |
Görüntüle | ||
6 | MÜNŞE'ÂT-I MÜTENEVVİ'A (ZA‘ÎFÎ) | Za'îfî, Pîr Muhammed | Doç. Dr. Hasan Gültekin |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
8 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
9 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
10 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
11 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
12 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
13 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
15 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
16 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |