Abbaskulu Ağa Bakıhanov’un çift kahramanlı aşk hikâyesi. Bakıhanov eserinde Azerbaycan’ın Kuba şehrinde yaşayan Âhengerzâde Asker’in aşk hikâyesini anlatır. Hikâyesine aşkın zorluklarından, üzüntü ve kederden ve dünyada nelerin yapılması gerektiğinden bahsederek başlar. Ardından Asker’in hikâyesine geçer.

Hikâyenin özeti şöyledir: Genç bir delikanlı olan Asker, Kuba’da bir mersiyehanın çırağı olup evine sık sıkıp gidip geldiği ustasının kızına âşık olur ve bu aşkın tek taraflı olmadığını anlar. İki sevgili, birbirlerine aşklarını açıkça söyleyip buluşmaya başlarlar. Kızın babasının ani ölümü üzerine Asker, ustasının yerine geçip mesnevihan olur. Ancak sevgilisi ile görüşmesi zorlaşır. Bir süre sonra, mahalleden de gelen baskılar neticesinde Asker’in kızın evine girmesi yasaklanır. Etrafa dedi kodu yayılır. Asker ile sevgilisinin görüşmek için aradıkları çareler sonuçsuz kalır. Zor da olsa arada bir görüşme fırsatı bulurlar ancak bu kez de mahallelinin “Uygunsuz işler yapıyorlar.” Suçlamasına maruz kalırlar ve mahalle reisine şikâyet edilirler. Asker, reisin huzuruna çıkıp tutuklanmaktan kurtulur ve bir süre daha sevgili ile görüşme fırsatı bulur. Dedikoduların artması üzerine sevgilisi Asker’den ve vatanından ayrılarak uzaklara gider. Genç kız, uzaklarda bir müddet ızdırap içinde yaşar ve bu duruma daha fazla dayanamayarak Asker’i görmek için köye döner. Sevgilisinin döndüğünü öğrenen Asker, beli bükülmüş bir şekilde elinde asasıyla onu karşılamak için yola koyulur, sevgilisinin kervanını görünce hemen ayaklarına kapanır. Birbirlerine sarılan sevgililerin ahları göğe yükselir. Genç kız, Asker'e perişan hâlinin nedenini sorunca aşk acısı cevabını alır. Sevgili de çok acı çektiğini söyleyip Asker’den bu duruma karşı bir çare bulmasını ister. Asker, yıldızlı bir gecede aşk acısıyla gözyaşı dökerken bitkin düşüp bayılır. Rüyasında hocasını görür. Hocası Asker’e kızını ona nikâhladığını söyler. Asker, sabah olunca gördüğü bu rüyayı arkadaşlarını anlatıp Allah’ın lütfuna sığınır ve sevgilisine kavuşacağı günü beklemeye başlar. Bakıhanov, hikâyenin sonunda gençlerin kısa sürede kavuşmalarını dileyip Allah’a hamt ve dualarla eseri bitirir.

Kitâb-ı Askeriyye’de, Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn mesnevisinin tesiri görülür. Bakıhanov'un eserinde, secili nesirle yazılmış bölümler manzum bölümlerden fazladır. Eserde külfetli bir dil kullanılmakla birlikte, özellikle konuşmaların geçtiği bölümlerde günlük konuşma diline yakın bir söyleyiş söz konusudur. Eserde âşıkların dilinden başta gazel olmak, ferd başlığı altında matla ve beyitler, bir müztezâd ve mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmış manzumeler de bulunmaktadır.

1252/1837 yılında yazılan eser, önce Mirza Ebu’l-Hasan Bey’in tertip ettiği “Uçebnik Tatarskogo-Azerbaydjanskogo Nareçiya” (Kavaid-i Zuiyye) adlı kitapta, 1861 yılında Petersburg’da yayımlanmıştır. Eserin, 1940’lı yıllarda Kuba’daki Erdebilliler Camii’nde bulunan nüshası, Kavâid-i Zû’iyye’de bulunan alıntılar ve bulunduğu yeri belirlenemeyen başka bir nüshayla karşılaştırılarak transkripsiyonu yapılmış ve 1946’da Azerbaycan Bilimler Akademisi Edebiyat Enstitüsü Dergisi'nde yayımlanmıştır (Alivey 2007: 55-56; Bayram 2013: 153). Eser, tamamı veya bazı bölümleri çeşitli kitapların içinde de yer almıştır (Memmedağa 1984a: 333-347, 1984b: 121–132; Kasımzade 1958: 55-68).

Şairin biyografisi için bk. “Kudsî, Abbaskulu Ağa Bakıhanov”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/kudsi-abbaskulu-aga-bakihanov