Yûsuf-ı Meddâh’ın Hz. Yûsuf’un kıssasını Kuran merkezli anlattığı mesnevi nazım biçimindeki eseri. 14. yüzyıl müelliflerinden Kadı Darîr’in eseri olarak neşredilen ve yakın zamana kadar da ona ait olarak bilinen Kıssa-i Yûsuf’un Yûsuf-ı Meddâh tarafından yazılmış olması gerektiğini Sadık Yazar, eserin Cezayir Milli Kütüphanesinde yer alan bir nüshasından hareketle iddia etmiştir (Yazar 2018).

Kıssa-i Yûsuf, aruzun "fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün" vezni ile yazılmıştır. Sekiz meclis olarak tertip edilen eserin 2000 beyit civarın olduğu düşünülmektedir; ancak eserin tenkitli neşri yapıldığında beyit sayısı net olarak ortaya çıkacaktır. Diğer nüshalardan farklı olarak mukaddime bölümünü de ihtiva eden Cezayir Milli Kütüphanesindeki nüshaya göre Kıssa-i Yûsuf mesnevisi asıl hikâye bölümünden evvel mesnevi nazım biçiminin geleneksel giriş bölümleri ile başlamaktadır. 49 beyitten oluşan bu giriş bölümünde, şair 28 beyit içerisinde hamdele ve salvele bölümüne yer verdikten sonra, 6 beyit içerisinde dört büyük halifenin övgüsünü yapmaktadır. Ardından gelen beyitlerde ise eserin kendisine ithaf edildiği ‘Bey’in medhiyesi 14 beyit içerisinde işlenmiştir. Bu kısımda verilen bilgilere göre eser, Candaroğulları Beyliği’nin beylerinden Celâleddîn lakaplı ve “Kötürüm Bâyezîd” olarak bilinen Bâyezîd bin Âdil’e ithaf edilmiştir. Şair adaleti ve cömertliğini öne çıkardığı hamisinin idare merkezi olan Kastamonu’nun da onun zamanında güzelliği ve bayındırlığı ile İrem gibi olduğunu ifade ederek eserin burada yazıldığını zımnen de olsa belirtmektedir.

Yûsuf-ı Meddâh’ın Varka vü Gülşâh adlı eserinde olduğu gibi “meclis”lerden oluşan hikâyenin asıl bölümü sekiz meclistir. Bizzat şairin ifadesine göre hikâyenin anlatımında İbn Abbâs’ın rivayeti ile kısas-ı enbiya türündeki metinler önemli oranda kaynak alınmıştır. Şair, hikâyenin anlatımı sırasında kahramanların ağzından gazellere yer vermiştir. Asıl hikâye bölümü sona erdikten sonra Yûsuf-ı Meddâh, mesnevinin son 16 beytinde ise eserin tamamlanmasına dair bilgiler vermektedir. Buna göre Kıssa-i Yûsuf, 768/1366-67 yılında kaleme alınmıştır. Halk tipi mesnevilerden olduğu anlaşılan Yûsuf-ı Meddâh'ın Kıssa-i Yûsuf'u dil ve anlatım açısından genel olarak yalın bir eserdir. Bununla birlikte aruz kullanımından başlayarak eserin birçok yönüne dair daha net bir şey söyleyebilmek için eserin tenkitli neşrine ihtiyaç bulunmaktadır.

Sadık Yazar (2018), Yûsuf-ı Meddâh’ın Kıssa-i Yûsuf’u ile aynı dönemlerde eserini kaleme aldığı düşünülen Süle Fakîh’in Yûsuf u Züleyhâ mesnevisi ile üzerinde düşünülmesi ve sorunsallaştırılması gereken bir ilişki olduğunu ifade etmektedir. Zira Kazım Köktekin’in hazırladığı tenkitli neşrine göre (1994) Süle Fakîh’e ait Yûsuf u Züleyhâ mesnevisinin baştan 400 beyit civarındaki bir kısmının Yûsuf-ı Meddâh’ın Kıssa-i Yûsuf’undaki beyitlerle aynı olduğu tespit edilmiştir. Bu konunun anlaşılabilmesi öncelikle eserin yeni bulunan nüshalarıyla birlikte tenkitli olarak neşredilip bu bağlamda incelenmesine bağlıdır.

Yûsuf-ı Meddâh’ın Kıssa-i Yûsuf’unun kaç nüshası bulunduğu tam belli değildir. Kadı Darîr’e atfen yapılan neşirde eserin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, nu. 311'de ve Gülçin Kocaengin’in yaşlı bir kadının elinde olduğunu söyleyip üzerinde bitirme tezini hazırladığı nüsha olmak üzere iki nüshası bulunmaktaydı. Sadık Yazar’ın Cezayir Milli Kütüphanesinde bulunan nüshasını tespit ettikten sonra eserin bir diğer nüshasının M. Fatih Köksal’ın hususi kütüphanesinde olduğu anlaşılmıştır (Köksal vd. 2018: 242). Yine bir nüshasının da Bodleian Kütüphanesi, 3238 numarada olduğu tespit edilmiştir.

Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi