Kıssa-ı Yetîmnâme, asıl adı Şemseddin Özkendî (d.? - ö.?) olan "Şems-i Âsî" mahlaslı Yesevi şairinin kaynaklarda geçen dört manzumesinden biridir. 15. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen (Bakırcı 2016: 16-17) Şems-i Âsî'nin kaleme aldığı Kıssa-ı Yetîmnâme kataloglarda Kıssa-ı Garîb Yetîmnâme, Yetîmnâme-i Resul Sallallahu ʿAleyhi ve Sellem gibi farklı adlarla da kaydedilmiştir. Hatta eser, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi nüshasında Kıssa-ı Kûdeknâme ismiyle geçmektedir. Ancak şairin Kıssa-ı Kûdeknâme adıyla kaleme aldığı müstakil bir eserinin varlığı (bk. Bakırcı 2016) mezkur nüshada kaydedilen bu ismin karıştırılmış olduğuna işaret etmektedir. Yine bu nüshada mahlas bölümünde "Şems-i Âsî" değil, bir başka Yesevi şairi Hakîm Süleyman Ata (ö. 582/1186-87) olarak bilinen "Kul Süleyman" ismi geçmektedir. Bu nüsha üzerine çalışma yapan Önal Kaya (2000) eserin Kul Süleyman'a ait olduğunu kabul etse de, eserin Leningrad, Paris ve Ankara nüshaları üzerine karşılaştırmalı bir çalışma yapan Bakırcı (2020: 31-32) Kul Süleyman'ın eserlerinden bahseden kaynaklarda böyle bir esere rastlanmadığını ifade etmektedir.

Kıssa-ı Yetîmnâme'nin nazım birimi; Millî Kütüphane nüshasında dörtlük, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Leningrad nüshasında ise beyitler hâlinde istif edilmiştir. Beyit esasına göre kaydedilen nüshalarda musammat gazelin uyak örgüsü ortaya çıkmakta ve beyitler ortadan ikiye bölündüğünde dörtlük nazım birimine dönüşmektedir. Millî Kütüphane nüshası dikkate alındığında söz konusu manzume 43 dörtlükten oluşurken Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi nüshasında 41 ve Leningrad nüshasında 40 beyit yer almaktadır. Manzumenin ölçüsü, ilk dörtlükte hecenin 7+7 =14’lü, diğer 42 dörtlükte ise 4+3 =7’li kalıbıyla söylenmiş ve kaydedilmiştir (Bakırcı 2020: 33).

Eserde İslam Peygamberi Hz. Muhammed’in yetim bir çocukla yaşadıkları örnek gösterilmek suretiyle Peygamber’in çocuk sevgisi Hz. Ebu Bekir’in anlatıcılığıyla dile getirilir. Manzume, öncelikle bir dörtlük hâlinde Hz. Muhammed’e övgü ile başlar. Ardından bayram günü birbirleriyle bayramlaşan halkın arasına karışan Peygamber'in bütün çocuklar gülüp oynarken bir duvar dibinde kendi başına çıplak, aç ve ağlayan bir yetim çocuğu görmesi, kendisine şefkatle yaklaşıp hâlini sorması, çocuğu mutlu etmek için “Ben sana deve olayım, üzerime bin” demesiyle devam eder. Buna çok sevinen yetim çocuk, Hz. Muhammed’in sırtına biner. Bu durumu gören Ebu Bekir, bu durumun uygun olup olmadığını Peygamber’e sorar. Bunun uygun olduğunu onaylayan Peygamber, gidip evden ceviz alıp gelmesini ve kendisini, çocuktan satın almasını söyler. Çocukla oynanan bu oyunun sonunda cevizlere karşılık Peygamber’i veren yetim çocuk çok mutlu olur. Son dörtlükte ise bu olaydan çıkarılması gereken ders, Hz. Muhammed’in değeri vurgulanarak ortaya konur. 

Eser ses ve biçim bilgisi ve söz varlığı açısından Çağatay Türkçesinin dil özelliklerini taşımaktadır. Ancak nüshalara göre değişen bazı yerel hususiyetler de dikkat çekmektedir. Özellikle Yesevilik geleneğine ait ürünlerin bir ayağının daima sözlü kültür içinde var olmasından dolayı asırlarla mücadele ederek eksilmeler veya eklemelerle aktarılan bu edebî ürünlerin yazıldıkları bölgenin yerel özelliklerini de bünyesine dâhil ederek kaydedilmeleri son derece doğaldır.

Eserin Leningrad (B343, B4109, A116, B2823) (Dmitrieva 2002: 261-262), Paris (1191) (Hofman 1969: 242) ve Ankara’da (06 Mil Yz A 1692/2, İsmail Saib I 746) (Bakırcı 2020: 33-34) olmak üzere toplam yedi nüshası tespit edilmiştir.

Kıssa-ı Yetîmnâme üzerine Fatih Bakırcı (2020) tarafından filolojik bir metin neşri yapılmıştır. Söz konusu çalışmada Arap harfleriyle yazılmış Ankara ve Leningrad nüshaları kullanılarak tenkitli metin, Çağatay Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarım, gramatikal dizin ve sözlük hazırlanmış; yazma nüshaların filolojik verileri eskicil ve yenicil kavramları üzerinden karşılaştırılmıştır. Eserle ilgili yapılan bir diğer çalışma ise Önal Kaya tarafından gerçekleştirilmiştir. Kaya (2000), eserin Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi İsmail Saib I 746 numarada kayıtlı nüshasını çalışmıştır.

Şairin biyografisi için bk. "Şems-i Âsî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-asi.