KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ)
manzum-mensur İskendername
Hamzavî (d. ? - ö. 815/1412-13)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Hamzavî'nin dinî-destanî nitelikli manzum-mensur karışık eseri. Âşık Çelebi, müellifin bu eseri  24 cilt hâlinde düzenlediğini (Kılıç 2010: 312), Kâtip Çelebi de eserin Türkçe yazıldığını ve kıssacı vaizler arasında elden ele dolaştığını belirtir (2015: 1064). Yapılan araştırmalar sonucunda tek mensur İskender-nâme'nin Hamzavî'ye ait olduğu tespit edilmiştir (Feyzioğlu 1991: IV). 

Halk için yazılmış dinî-destanî bir hikâye olan Kıssa-i İskender'in ilk 25 meclisinin tamamı ile 26. meclisinin de bir kısmı nüshalarda yoktur. Metnin sondan ne kadar eksik olduğu ise bilinmemektedir (Akyol 1990: III). Eser, şekil itibariyle mesnevi ile halk hikâyesi arasında bir görünümdedir. Metinde öğretici konular ile duyguların ifade edildiği kısımlar manzum, hikâyeler ise mensurdur. Manzum kısımlar Ahmedî'nin eserinde olduğu gibi aruzun "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbı ile yazılmıştır (Feyzioğlu 1991: VI). Hamzavî'nin Kıssa-i İskender'indeki manzum kısımlar manzum bölümlerin bir kısmı Ahmedî'nin İskender-nâme'sinden alınmıştır (Seçkin 1991: III). Manzum bölümler öğretici tarzdadır. Bu kısımlarda iki ayrı işleniş şekli mevcuttur. İlkinde İskender'e vezirleri veya Hızır tarafından verilen nasihatler; ikincisinde ise İskender'in gezip gördüğü yerlerde rastladığı bazı nesnelerin üzerine önceki sultanlar tarafından yazdırılmış yazılara yer verilmiştir. Mensur bölümlerde hâkim olan konular ise İskender'in gezdiği yerlerdeki acayip ve garaip şeyler, düzenlediği savaşlar, avlanması, ölü defin törenleri ve elde edilen ganimetleri üleştirme âdetleridir (Feyzioğlu 1991: VI, VII).  Eserde olaylar başlıklar ile ayrılmamış, birbirine bağlı olarak anlatılmıştır (Emektar 2019: 9). Kıssa-i İskender, Batı Türkçesinin ilk ürünleri arasında yer almaktadır. Dili, kelime hazinesi ve anlatım özellikleri, dönemin çeşitli özelliklerini yansıtması açısından dikkate değer bir eserdir (Kalfa 1994: IV). 

Kıssa-i İskender'in "Topkapı Sarayı Revan Köşkü Kütüphanesi, nu. 481-482 ve 818; Hazine Kütüphanesi, nu. 679 ve 1535-1557; III. Ahmed Kütüphanesi, nu. 3115 (Bütün Ciltler), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, nu. 1179, 3694; Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, nu. A-150; Genel Kütüphane, nu. 580; TBMM Kütüphanesi; Berlin Devlet Kütüphanesi, MS. Or. Quart, nu. 1634"te kayıtlı olmak üzere 8 nüshası mevcuttur (Feyzioğlu 1991: XXII; Emektar 2019: 8, 9).

Eserin 1a-100b, 101a-200b, 200a-300b, 301a-405a sayfaları üzerine sırasıyla Aysun Akyol (1990), Neşe Seçkin (1991), Abdullah Bağdemir (1992) ve Mahir Kalfa (1994) tarafından dil incelemesi konulu yüksek lisans tezleri hazırlanmıştır. Nesrin Feyzioğlu ise metnin tümünü halkbilim açısından incelediği bir yüksek lisans tezi yapmıştır. Hüseyin Emektar ise bu tezlerde kullanılan nüshalardan farklı 181 varaklık bir nüshanın 1b-67a sayfaları üzerine dil incelemesi konulu yüksek lisans tezi kaleme almıştır (2019).

Yazarın biyografisi için bk. "Hamzavî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hamzavi 

Eserden Örnekler


Kıssa-i İskender'den

Sağrısı dahı keçi sağrısına benzer kıllu ve karnı dahı balık karnına benzer pullu ve kuyruğı dahı tâvus kuyruğuna benzer renklü yüglerle dürlü dürlü şâh-ı Rûm ol câneveri bu hey'etde göricek serverlerile acebleşdiler geregince teferrüc kıldılar andan ol câneverün dahı şekl-i sûretin acâyibü'l-mahlûkât kitâbına nakş etdiler dahı câneveri yine koyuverüp gitdiler kıssa dırâz kılmayalum yigirmi dört gün gece yatup gündüz gitdiler yigirmi beşinci gün güneş kubbe-i feleke diküldügi vakt bir hoş mekâna erdiler ol mekânı gâyet hurrem diyâr gördiler andan şâh-ı cihân serverlerile sağ u sol at sürüp ol cây-gâhı temâşâ kıldılar gördiler kim ol yerün 

...

Nazm

Er olana ihtiyât şöyle ki var

Key gereklü nesnedür ey şehriyâr


İhtiyâtdan kimse hüsrân olmadı

İhtiyât eden peşîmân olmadı


İhtiyâtsuz kişi yanılur işin

Hayfile sonra ele urur dişin


Ey niçeler ihtiyâtsuz iş eder

Şübhesüz ol kişi bed-endîş eder


Sonra olmaklık peşîmân her işe

Assısı bu kim urur barmak dişe


İhtiyât evvel gerekdür etmedin

İhtiyârı hem elinden gitmedin


İhtiyâr eldeyiken fevt etmegil

Her yolı dinlemeyince gitmegil


İş ki işlendi atılmış ok durur

Anı döndermege çâre yok durur


Ey niçeler ansuzın ok atdılar

Bilmedin hayfile yele gitdiler (Kalfa 1994: 47, 49, 50)

Kaynakça


Akyol, Aysun (1990). Hamzavî, Kıssa-i İskender (Metin, Sözlüğü ve Dilbilgisel Özellikleri). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Bağdemir, Abdullah (1992). Kitab-ı İskender 200a-300b (Giriş - Metin - Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Emektar, Hüseyin (2019). Hamzavî’nin İskender-i Zü’l-Karneyn Tevârihi, Berlin Devlet Kütüphanesi Ms. Or. Quart 1634, 1b-67a (İnceleme, Metin ve Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi.

Feyzioğlu, Nesrin (1991). İskender-nâme Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi Erzurum: Atatürk Üniversitesi.

Kalfa, Mahir (1994). Kıssa-i İskender 301a-405a (Giriş - Metin - Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Kâtip Çelebi (2015). Keşfü'z-Zunûn An Esâmi'l-Kütübi ve'l-Fünûn (Kitapların ve İlimlerin İsimlerinden Şüphelerin Giderilmesi). (çev. R. Balcı). C. 3. İstanbul:  Tarih Vakfı Yurt Yay.

Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ (İnceleme - Metin). C. 1. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay. 

Seçkin, Neşe (1991). Hamzavî, Kıssa-i İskender (101a-200b v.) (Metin, Sözlüğü ve Dilbilgisel özellikleri). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


KOÇ, Munise. "KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kissa-i-iskender-hamzavi. [Erişim Tarihi: 21 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HAMZANÂME (HAMZAVÎ) Hamzavî Dr. Öğr. Üyesi serap ekşioğlu
Görüntüle
2 VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
3 GARÎB-NÂME (ÂŞIK) Âşık Paşa, Âşık Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
4 U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî Prof. Dr. Mustafa Arslan
Görüntüle
5 BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) Hatîboğlu Prof. Dr. Vahit Türk
Görüntüle
6 GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) İbrâhîm Tennûrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
7 GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
8 [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
10 DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
11 DÎVÂN (KEMÂL ÜMMÎ) Kemâl Ümmî, İsmâ’îl Araş. Gör. Büşra Karasu
Görüntüle