KIRIM ZAFERNÂMESİ / HAYRÂBÂD (HAYRÎ)
Gazaname
Hayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî (d. ?/? - ö. 1293-94/1876-77)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Salih Hayr'î'nin 1853-1856 Kırım Savaşı'nı anlattığı manzum tarihi. Eser, edebiyatınızın tek bir savaş veya savaşlar silsilesini anlatan gazaname  geleneğinin son halkasından birini teşkil eder. Yazma nüshalarda Hayrâbâd  isminin yanı sıra Tarih-i Kırım, Zafername, Kırım Zafernamesi, Manzume-i Sivastopol, Sivastopol Tarihi gibi isimlerle de kayıtlıdır. Ancak şair metin içinde eserin ismini  şu beyitle tespit ediyor: "Eyledim bir eser-i nev inşâd / Nâmına nola dende Hayrâbâd".

Hayrâbâd, takribî 4.000 beyti ile nev'inin hacimli eserleri arasındadır. Aruzun "feilâtün feilâtün feilün" kalıbı ile yazılmıştır. Vezninin kısalığına rağmen eserde pek çok aruz hatası görülür. Bunlar yer yer şairin acemiliğine bağlanabileceği gibi, çoğu da bazı kelimelerin bizzat üzerinde konuşulan konu ile birlikte gelmesinden ileri gelir. Bu kabil kelimeler arasında yer adları, yerli ve yabancı şahıs simleri, çeşitli harp malzemeleri ve mesleki deyimler önemli yer tutar. Şair, bu tip kelimelerin birçoğunu vezne uydurmak için değiştirmek zorunda kalmıştır. 

Hayrâbâd, devrine göre son derece sade bir dille yazılmıştır. Bu dil, bilhassa hadiselerin hikâye edilişinde canlılık kazanır. Dil, savaş sahnelerinde daha da canlı hale gelir. Her biri ayrı bir davranışı anlatan kısa cümleler ifadeye bir hareketlilik kazandırır. Şair çeşitli konular hakkında kendi fikirlerini de söylemekten geri kalmaz. Ordu, idare, subayları asker üzerindeki nüfuzu, askerde ve bilhassa subaylarda bulunması gereken meziyetler, fikir yürüttüğü sahaları teşkil eder Zaman zaman, Batı'ya açılma şeklimizin  sosyal bünyemizde yaptığı tahribat da onun fikir kadrosunda yer alır. 1852’de Rus elçisi Mençikof’un İstanbul’a gelmesinden 1856 Islahat Fermanı’na kadar olan dönemin anlatıldığı eserde Balkanlar, Kırım ve Kars cephelerindeki savaşların en küçük ayrıntıları dahi aktarılır. Hayrâbâd’da Hayrî ayrıca harekâtın askerî ve siyasi arka planına, devrin yöneticileri arasındaki rekabete, Kırım Savaşı hakkında Avrupa parlamentolarında gerçekleşen tartışmalarla Yunan İsyanı’na temas etmiştir (Birinci 1988: 7-15).

Kırım Savaşı'nı konu alan tek eser Salih Hayri'ninki değildir. Millî bir heyecan uyandıran ve zaferle nihayetlenen bu savaş, edebiyatımızda geniş bir şekilde aks bulmuştur. Bu konuda yazılan eserler arasında Yuşuf Halis Efendi'nin Şehname-i Osmani'si önemli bir yer tutar. Bu savaş üzerine müstakil ve manzum eser yazanlardan biri de Trabzonlu Rızayî'dir. Rızâyî'nin eseri de Manzume-i Sivastopol 1826 (1869)'da İstanbul'da basılmıştır. Mesnevi tarzında kaleme alınan ve arada bazı gazelleri de ihtiva eden eser, Hayrâbâd'dan sonra bu konuda yazılmış en hacimli manzumedir. Bunlardan ayrı olarak bu konuda muhtelif halk şairlerince yazılmış çeşitli destanlar da vardır.

Fevzi Kırzıoğlu'nun 1927 yılında neşrettiği 1853-1855 Türk-Rus Harbi ve Kırım Seferi adlı eser, Sâlih Hayri'nin Hayrâbâd'ının adeta nesre çevrilmiş bir şeklidir.  Fahrettin Kırzıoğlu da (100. Yıldönümü Münasebetiyle 1855 Kars Zaferi) bu eserden geniş şekilde faydalanmış ve bazı bölümlerini iktibas etmiştir.

Hayrâbâd'ın İstanbul Kütüphaneleri'nde sekiz yazma nüshası bulunmaktadır. Bunlar arasında müellif nüshasını tespit edilememiştir. Millet Kütüphanesi'ndeki nüsha (Manzum eserler bölümü 1330), müstensihin elinden çıktıktan sonra tashih edilmiştir. Hayrâbâd yayınlanmıştır (Birinci 1988).  

Şairin biyografisi için bk. "Hayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayri-mehmed-hayri-efendi-turk 


Eserden Örnekler


Alarak hâsılı Moskovlu haber

Ya'ni limana çekilmiş gemiler


Edip ol anda donanma irsâl

Nahimof-nâm amirali îsâl


Dört üç-anbarlı büyük bir kuvvet

Sevk edip hayli "kapak"la "korvet"


Rûzigârın önüne düştü adû

Girdi bir puslu havada içerü


İbtidâ attı "Nizâmî"ye topu

Düşmenin geldiğini duydu topu


Bir iki üç alabanda sağarak

Gülle mânend-i bârân yağarak


Kapudan Kadri Bey oldu güm-nâm

Rütbe-i kadri şehâdetle bekâm


İmamoğlu Ali Bey-nâm dilîr

Olıcak bindiği nâvında habîr


Gelerek "Kulzum" sa'y u cûşa

Atmayıp dâne-i topu boşa


Edip ibrâz-ı besâlet ammâ

Kalmayıp kimse yanında hayfâ


Verdi cephâneye âteş o zamân

Attı kendiyle gemiyi der-ân


Devlet uğrunda edip cân fedâ

Haşre dek nâmını kıldı ibkâ (Birinci 1988: 32).

Kaynakça


Birinci, Necat (1988). Kırım Zafernamesi -Hayrâbâd-. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara 

Kırzıoğlu, M Fahrettin (1955). 100. Yıldönümü Dolayısıyla 1855 Kars Zaferi. İstanbul: Işıl Matbaası.

Atıf Bilgileri


Aksoyak, ismail. "KIRIM ZAFERNÂMESİ / HAYRÂBÂD (HAYRÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kirim-zafernamesi-hayrabad-hayri. [Erişim Tarihi: 05 Temmuz 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SİRÂC-I GAYB (ÂBİD) Âbid, Zeynelâbidîn Dr. Öğr. Üyesi Musa Tozlu
Görüntüle
2 TERCÜME VE ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ÂBİDİN PAŞA) Âbidin Paşa Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Doç. Dr. Hamza KOÇ
Görüntüle
3 DÎVÂN (ÂCİZ) Âciz, Mehemmed Helife ismail Aksoyak
Görüntüle
4 FARSÇA DÎVÂN (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) Avnî, Yenişehirli Prof. Dr. mehmet atalay
Görüntüle
5 DÎVÂN (CEVDET) Cevdet, Recâîzâde Ahmed Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
6 DÎVÂN (FERÎDE HANIM) Ferîde Hanım, Bahâr-zâde Prof. Dr. Eyüp Akman
Görüntüle
7 DÜRRETÜ’L-BEYZÂ FÎ-ŞEREFİ MEVLİDİ’L-MUSTAFÂ (GAZZÎZÂDE ABDÜLLATÎF) Gazzîzâde Şeyh Abdüllatîf Efendi Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
8 DÎVÂN (HULÛSÎ) Hulûsî, Ömer Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Şamil BAŞ
Görüntüle
9 DÎVÂN (HULÛSÎ/MENFÎ/YESÂRÎ) Hulûsî/Menfî/Yesârî, Hüseyin Hulûsî Efendi Doç. Dr. Özgür KIYÇAK
Görüntüle
10 İNTİBÂHU'T-TÂLİBÎN (MEHMED RÜŞDÎ) Mehmed Rüşdî, Ketenci-Zâde Araş. Gör. Aslıhan SÜMBÜLLÜ
Görüntüle