- Yazar Biyografisi (TEİS)
Hayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî - Madde Yazarı: Ismail Aksoyak
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Gazavatname
- Yayın Tarihi:27/03/2022
KIRIM ZAFERNÂMESİ / HAYRÂBÂD (HAYRÎ)
GazanameHayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî (d. ?/? - ö. 1293-94/1876-77)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Salih Hayr'î'nin 1853-1856 Kırım Savaşı'nı anlattığı manzum tarihi. Eser, edebiyatınızın tek bir savaş veya savaşlar silsilesini anlatan gazaname geleneğinin son halkasından birini teşkil eder. Yazma nüshalarda Hayrâbâd isminin yanı sıra Tarih-i Kırım, Zafername, Kırım Zafernamesi, Manzume-i Sivastopol, Sivastopol Tarihi gibi isimlerle de kayıtlıdır. Ancak şair metin içinde eserin ismini şu beyitle tespit ediyor: "Eyledim bir eser-i nev inşâd / Nâmına nola dende Hayrâbâd".
Hayrâbâd, takribî 4.000 beyti ile nev'inin hacimli eserleri arasındadır. Aruzun "feilâtün feilâtün feilün" kalıbı ile yazılmıştır. Vezninin kısalığına rağmen eserde pek çok aruz hatası görülür. Bunlar yer yer şairin acemiliğine bağlanabileceği gibi, çoğu da bazı kelimelerin bizzat üzerinde konuşulan konu ile birlikte gelmesinden ileri gelir. Bu kabil kelimeler arasında yer adları, yerli ve yabancı şahıs simleri, çeşitli harp malzemeleri ve mesleki deyimler önemli yer tutar. Şair, bu tip kelimelerin birçoğunu vezne uydurmak için değiştirmek zorunda kalmıştır.
Hayrâbâd, devrine göre son derece sade bir dille yazılmıştır. Bu dil, bilhassa hadiselerin hikâye edilişinde canlılık kazanır. Dil, savaş sahnelerinde daha da canlı hale gelir. Her biri ayrı bir davranışı anlatan kısa cümleler ifadeye bir hareketlilik kazandırır. Şair çeşitli konular hakkında kendi fikirlerini de söylemekten geri kalmaz. Ordu, idare, subayları asker üzerindeki nüfuzu, askerde ve bilhassa subaylarda bulunması gereken meziyetler, fikir yürüttüğü sahaları teşkil eder Zaman zaman, Batı'ya açılma şeklimizin sosyal bünyemizde yaptığı tahribat da onun fikir kadrosunda yer alır. 1852’de Rus elçisi Mençikof’un İstanbul’a gelmesinden 1856 Islahat Fermanı’na kadar olan dönemin anlatıldığı eserde Balkanlar, Kırım ve Kars cephelerindeki savaşların en küçük ayrıntıları dahi aktarılır. Hayrâbâd’da Hayrî ayrıca harekâtın askerî ve siyasi arka planına, devrin yöneticileri arasındaki rekabete, Kırım Savaşı hakkında Avrupa parlamentolarında gerçekleşen tartışmalarla Yunan İsyanı’na temas etmiştir (Birinci 1988: 7-15).
Kırım Savaşı'nı konu alan tek eser Salih Hayri'ninki değildir. Millî bir heyecan uyandıran ve zaferle nihayetlenen bu savaş, edebiyatımızda geniş bir şekilde aks bulmuştur. Bu konuda yazılan eserler arasında Yuşuf Halis Efendi'nin Şehname-i Osmani'si önemli bir yer tutar. Bu savaş üzerine müstakil ve manzum eser yazanlardan biri de Trabzonlu Rızayî'dir. Rızâyî'nin eseri de Manzume-i Sivastopol 1826 (1869)'da İstanbul'da basılmıştır. Mesnevi tarzında kaleme alınan ve arada bazı gazelleri de ihtiva eden eser, Hayrâbâd'dan sonra bu konuda yazılmış en hacimli manzumedir. Bunlardan ayrı olarak bu konuda muhtelif halk şairlerince yazılmış çeşitli destanlar da vardır.
Fevzi Kırzıoğlu'nun 1927 yılında neşrettiği 1853-1855 Türk-Rus Harbi ve Kırım Seferi adlı eser, Sâlih Hayri'nin Hayrâbâd'ının adeta nesre çevrilmiş bir şeklidir. Fahrettin Kırzıoğlu da (100. Yıldönümü Münasebetiyle 1855 Kars Zaferi) bu eserden geniş şekilde faydalanmış ve bazı bölümlerini iktibas etmiştir.
Hayrâbâd'ın İstanbul Kütüphaneleri'nde sekiz yazma nüshası bulunmaktadır. Bunlar arasında müellif nüshasını tespit edilememiştir. Millet Kütüphanesi'ndeki nüsha (Manzum eserler bölümü 1330), müstensihin elinden çıktıktan sonra tashih edilmiştir. Hayrâbâd yayınlanmıştır (Birinci 1988).
Şairin biyografisi için bk. "Hayrî, Mehmed Hayrî Efendi, Türk Hayrî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayri-mehmed-hayri-efendi-turk
Eserden Örnekler
Alarak hâsılı Moskovlu haber
Ya'ni limana çekilmiş gemiler
Edip ol anda donanma irsâl
Nahimof-nâm amirali îsâl
Dört üç-anbarlı büyük bir kuvvet
Sevk edip hayli "kapak"la "korvet"
Rûzigârın önüne düştü adû
Girdi bir puslu havada içerü
İbtidâ attı "Nizâmî"ye topu
Düşmenin geldiğini duydu topu
Bir iki üç alabanda sağarak
Gülle mânend-i bârân yağarak
Kapudan Kadri Bey oldu güm-nâm
Rütbe-i kadri şehâdetle bekâm
İmamoğlu Ali Bey-nâm dilîr
Olıcak bindiği nâvında habîr
Gelerek "Kulzum" sa'y u cûşa
Atmayıp dâne-i topu boşa
Edip ibrâz-ı besâlet ammâ
Kalmayıp kimse yanında hayfâ
Verdi cephâneye âteş o zamân
Attı kendiyle gemiyi der-ân
Devlet uğrunda edip cân fedâ
Haşre dek nâmını kıldı ibkâ (Birinci 1988: 32).
Kaynakça
Birinci, Necat (1988). Kırım Zafernamesi -Hayrâbâd-. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara
Kırzıoğlu, M Fahrettin (1955). 100. Yıldönümü Dolayısıyla 1855 Kars Zaferi. İstanbul: Işıl Matbaası.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | SİRÂC-I GAYB (ÂBİD) | Âbid, Zeynelâbidîn | Dr. Öğr. Üyesi Musa Tozlu |
Görüntüle | ||
2 | TERCÜME VE ŞERH-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ÂBİDİN PAŞA) | Âbidin Paşa | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği Doç. Dr. Hamza KOÇ |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN (ÂCİZ) | Âciz, Mehemmed Helife | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
4 | FARSÇA DÎVÂN (YENİŞEHİRLİ AVNÎ) | Avnî, Yenişehirli | Prof. Dr. mehmet atalay |
Görüntüle | ||
5 | DÎVÂN (CEVDET) | Cevdet, Recâîzâde Ahmed | Prof. Dr. Mehmet Sarı |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (FERÎDE HANIM) | Ferîde Hanım, Bahâr-zâde | Prof. Dr. Eyüp Akman |
Görüntüle | ||
7 | DÜRRETÜ’L-BEYZÂ FÎ-ŞEREFİ MEVLİDİ’L-MUSTAFÂ (GAZZÎZÂDE ABDÜLLATÎF) | Gazzîzâde Şeyh Abdüllatîf Efendi | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (HULÛSÎ) | Hulûsî, Ömer | Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Şamil BAŞ |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (HULÛSÎ/MENFÎ/YESÂRÎ) | Hulûsî/Menfî/Yesârî, Hüseyin Hulûsî Efendi | Doç. Dr. Özgür KIYÇAK |
Görüntüle | ||
10 | İNTİBÂHU'T-TÂLİBÎN (MEHMED RÜŞDÎ) | Mehmed Rüşdî, Ketenci-Zâde | Araş. Gör. Aslıhan SÜMBÜLLÜ |
Görüntüle |