Âşık Paşa’ya atfedilen bir kısa mesnevi. Bu eser de Âşık Paşa’nın diğer kısa mesnevilerinin çoğu gibi Agâh Sırrı Levend tarafından tespit edilmiştir. Levend, esere dair “Âşık Paşa’ya isnat edilen risalenin gerçekten ona ait olduğu biraz şüpheli görünüyor.” diyerek bu aidiyete kuşkuyla yaklaşır. Levend’i şüpheye düşüren eserin konusu değil “ifadenin çok bozuk ve karışık olması”dır (1955: 275-276). Yine de Levend tam bir görüş bildirmekten imtina ederek nüsha tavsifini yapar ve kısaca içeriğini tanıttığı metnin sadece tıpkıbasımını neşreder. Eser, aruzun fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbında yazılmış olmakla birlikte -Âşık Paşa’nın diğer eserlerinde görülmeyen bir özellik olarak- kimi beyitleri mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün kalıbındadır. Eser, tabiatın kimyasını işlemeyi hedefler. İlk bölümde “dühn ve âb” (bitki özleri, yağlar ve su), sonra “ervâh, ecsâd, tedbir-i beyâz ve tahmîr” başlıkları altında anlatılan kimya konuları, dört beyit tutarındaki münâcât ile sona erer.

Levend’in bildirdiği nüsha, Çorum İl Halk Kütüphanesi, Nu. 2889’da bulunan bir mecmuanın içinde “Risâle-i Âşık Paşa der-Hakk-ı Kîmyâ” başlığı altında yer almaktadır. Bu nüshanın bazı sayfaları eksik, yırtık ve düzensizdir. Eserin bir nüshası da İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları, K 180/16 numarada kayıtlı bir risaleler mecmuasının 84a-86a sayfaları arasında yer almaktadır. Çorum nüshası 63 beyit, “Risâle-i Âşık Paşa” başlığını taşıyan Muallim Cevdet nüshası ise bir mukaddime ve kısa kısa altı bölümden oluşan 81 beyit tutarındadır. Her iki nüshada da mahlas bulunmamaktadır. Bu nüsha; sadece beyit sayısının fazlalığı değil, üslûbu, sonunda konuyu bağlayışı, Çorum nüshasındaki tertipsizliğin bulunmaması gibi bakımlardan daha değerli görünmektedir. Ancak metinde mahlas bulunmaması ve bazı beyitlerin mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün kalıbında yazılması, sistemli bir müellif olan Âşık Paşa’nın tarzına uymadığı için bu aidiyeti şüpheli duruma düşürmektedir. Bundan da önemlisi metinde kullanılan ekler ve kelime kadrosu, eserin Eski Anadolu Türkçesi döneminden çok daha yakın, belki 16. yüzyıldan da sonra yazıldığı izlenimini vermektedir. Âşık Paşa’nın zaman zaman kelimelerin imlasını bile vezne tercih ederek değiştirmesine benzer bir durum da bu eserde görülmemektedir. Ayrıca bu mesnevinin yer aldığı mecmuada, kendisinden önceki ve sonraki eserlerin de aynı konuda (ilm-i kîmyâ) olması, bu eserlerin sonunda 17. yüzyıla tarihlenen kayıtların bulunması gibi hususlar, üslûpça da Âşık Paşa’ya çok uzak olan bu risalenin ona aidiyeti ihtimalini neredeyse imkânsız hâle getirmektedir.

Latin harfleriyle yayımlanmayan metin, Levend tarafından tanıtılıp faksimile edilmiştir (1955).

Şairin biyografisi için bk. “Âşık Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/asik-pasa-asik