Müellfin, tasavvufta semâ ve musikinin ne anlama geldiğini anlatan eseri. Ortalama dört-beş varak Arapça kaleme alınmış küçük bir risâledir. Semâ tasavvuf literatüründe nâğme ile söylenen besteli sözlere ya da bunları dinlemeye verilen genel addır. Tarikat piri olan Azîz Mahmud Hüdâyî, dergâhların önemli bir unsuru haline gelen semâ ve mûsikî konusuna ilgisiz kalmmamıştır. Müellif, daha önce yapılan çalışmaları da göz önünde bulundurmuş, kendi dönemindeki karşı çıkmaları da hesaba katarak bu bahse dair risâle kaleme almıştır. Müellifin, risâlesinde genelde mûsikî ve semâı kabul eden orta bir yol izlediği görülmektedir. Ona göre semâ ilâhî sırlar barındırır. Âşıkların sâdık olanlarında zâhir olur. Onu hakkıyla tanıyanlar ehl-i zevk olanlardır.

Semâ taklidî ve tahkîkî olmak üzere ikiye ayrılır. Taklidî semâ gerçek semâı yapanlara özenip onlara benzemeye çalışanların semâıdır. Burada benzemeden maksat vecd ve hâl ehli kimseler gibi olmaktır. Nitekim “Kim bir kavme benzerse onlardandır.” (Ebû Davûd, Libâs 4) buyrulmuştur.

Semâın tahkîkî olanı da iki kısımdır. Bir kısmı tabiî diğeri de rûhânî/ilâhîdir. Tabiî olan, güzel sesler ve nağmelerle husûle gelir. Rûhânî/ilâhî semâ ise mânevîdir, nağme ve lâhn ile meydana gelmez. Ruhânî semâ, tahkik ehli büyüklerin semâıdır. Onlar mutlak manada semâ erbabıdır. Nağme ile mukayyed değillerdir. Nağme onlara tesir etmez.

Nağme ile hâsıl olan tabiî semâ ile maneviyattan hâsıl olan ma’nevî semâ arasındaki fark, birincisinin lâhn ve nağmelerin tesîriyle vücuda gelmesidir. Tabiî semâ erbâbının hareketi feleğin hareketine benzer.

İlâhî semâ ile tabiî semâ arasındaki fark, tabiî semâ sahibinin hareketlerinin şaşkınlık ve mecnûnlar gibi uygunsuz hareketler şeklinde olmasıdır. Müellif, sûfîlerin gerçek semâının tahkikî sema olduğunu; onun da ilahî ve ruhânî bir tarzının bulunduğunu ifade eder.

Eserin en eski yazma nüshası Köprülü Ktp. 1583/7’de ve 1016/1607 tarihlidir. Bu risâle Hüdâyî’nin mürîdlerinden Mehmet Muizziddin Celvetî tarafından tercüme edilmiştir. Bu tercümenin bir nüshası Süleymaniye Mihrişah Sultân 253/16’dadır. Risâle H. Kamil Yılmaz tarafından tercüme edilerek M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi'nde yayınlanmıştır (İstanbul 1987, IV. 273-285).

Nüshaları

Hacı Selim Ağa Hüdâyî 253, 271 (İstinsahı h. 1037); Millet Ktp. Ali Emîrî 4349; Köprülü Ktp. 1583; İ.Ü. Ktp. A.y. 2124, 2866/5, 2957/1, 3034, 5865; Süleymaniye - Düğümlü Baba 323m.9; Süleymaniye - Es’ad Efendi 1654/3, 3586/2, 3789/8; Süleymaniye - Hacı Beşir Ağa 653/8; Süleymaniye - Hacı Mahmud Efendi 2686; Süleymaniye - İbrahim Efendi 877/7; Süleymaniye - Bağdatlı Vehbi 3672; Süleymaniye - H. Hüsnü Paşa 812; Süleymaniye - Lala İsmail 190, 207; Süleymaniye - Laleli 3669/1; Süleymaniye - Pertev Paşa 238/6, 622/1, 643; Süleymaniye - Şehid Ali Paşa 1359/8; Bursa İnebey Yazma Eser Ktp. Câmii Kebîr (Ulu Cami) 1752/1; Bâyezid Devlet Ktp. Bâyezid 8003, Veliyyüddin Efendi 1836, 1912, 1915; Süleymaniye - Yazma Bağışlar 3738/8; Nur-i Osmaniye 2095; Bursa Bölge Genel 42; Burdur İl Halk Ktp. 516-02; Kastamonu Yazma Eser Ktp. KHK 3677/02, KHK 369/15.

Müellifin biyografisi için bk. “Hüdâyî, Azîz Mahmûd”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hudayi-aziz-mahmud