Sun‘ullah Gaybî tarafından yazılan manzum devriye. Aruzun failâtün / failâtün / failâtün kalıbıyla kaside biçiminde kaleme alınan eser, şairin kendisinin de son beyitte işaret ettiği gibi, Esmâü’l-hüsnâ’daki isimler adedince, 99 beyitten oluşmaktadır. Geldi toksan tokuz esmâya mukâbil beytimiz / Ma‘nîsini vird idenler âhir olur pîş-vâ (Kemikli 2017: 226). Şair, eserinin adını manzumenin 98. beytinde kayda geçirir: Bu kasidem ile Gaybī keşf-i esrâr eyledüm / Lāyık olursa dinile nāmına Keşfü'l-Gıtā (Kemikli 2017: 226).

Keşfü’l-Gıtâ (perdenin keşfi) devriyesinin ismi Hz. Ali’nin “velev küşife’l-gıtâ mâ izdadtü yakînen” (şayet perde kalksaydı yakînim (kesin bilgim) artmazdı) kelâmından mülhemdir. (Ceyhan 2016: 345-346). Keşfü'l-Gıtâ, şairin en tanınmış ve birçok yazma nüshası olan eseridir. Müstensihlerce dîvânının başında ya da sonunda kaydedilmiş ayrıca tasavvufî risale mecmualarda da farklı başlıklarla müstakil eser olarak yer almıştır (Kemikli 2000: 221).

Tasavvuftaki devir nazariyesinin anlatıldığı devriyeler, muhtevalarına göre ferşiyye ve arşiyye olarak gruplanır. Gaybî’nin bu eseri de mebde mevzusunu konu edindiğinden ferşiyye olarak tavsif edilmektedir (Uzun 1994: 252). Kaside, Gaybî’nin şeyhi, İbrahim Efendi’nin "Dil-i Dânâ" adlı kasidesinin bir benzeri olarak kabul edilir. Vahdet-i vücûd nazariyesini açıklayan önemli eserlerden biri olan Keşfü’l-Gıtâ’da yaratılış, devir, haşr, varlık, meratibü’l-vücûd (varlık mertebeleri), istivâ, insan, tecelli ve vücûdla mevcûdun ayniyeti gibi tasavvuf felsefesinin önemli konuları ele alınmıştır (Kemikli 2000: 218).

İzahı zor bu mevzunun anlaşılırlığını kolaylaştırmak için tohum-ağaç-meyve metaforlarının sufi şairlerce kullanıldığı görülmektedir. Gaybî’nin de Keşfü’l-Gıtâ’da bu geleneği sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Mīvenün aslı dırahtdur hem dırahtun aslı ol / Anun içün emr-i devri var didiler ahfıyâ (Kemikli 2017: 223). Bu metaforlara Gaybî dîvânında da rastlanılmaktadır. Dolayısıyla Keşfü’l-Gıtâ, Gaybî Dîvânı’nın bir özeti olarak görülebilir.

Keşfü’l-Gıtâ’nın ilk beş beyti, devir nazariyesinin göreceliliğin özdeşliğe devrolunacağı düşüncesini havidir. Geriye kalan diğer beyitler ki -94 beyittir- Hak olan varlığın özünde değişme ve başkalaşma olmaksızın ruh, arş, kürsi, felekler, anâsır-ı erbaa, madenler, bitkiler, hayvânât ve insan yani ulvi ve süfli tüm varlık sûretlerinde nasıl tecelli ettiğini gösterir (Ceyhan 2016: 345).

Eser, Bilal Kemikli tarafından şairin dîvânının başında ve ayrıca makale olarak yayımlanmıştır.

Sun'ullah Gaybî'nin biyografisi için bk. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sunullah-gaybi-kutahyali