KENZÜ’L-VÂ’İZÎN
vaaz kitabı
Afvî, Yakub (d. 1089/1678 - ö. 1149/1736-37)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yâkûb Afvî’nin Hediyyetü’l-vu‘âz ve Tuhfetü’l-vu‘âz dışında kaleme aldığı diğer vaaz kitabıdır. Şeyh Afvî Hüdâyî âsitânesi dışında Üsküdar Yeni Valide ve Şehzâde câmilerinde kürsî şeyhliği yapmıştır. Bu eser söz konusu câmilerden birinde yaptığı vaazları içermektedir. Arapça kaleme alınan eserin müellif nüshası tespit edilememiştir. Süleymaniye kütüphanesi H. Nasuhi Dergahı koleksiyonu 160 numarada kayıtlı nüsha, Nasûhiyye tarikının pîri Mehmed Nasûhî Efendi’nin oğlu şeyh Alâaddîn Efendi (v. 1165/1752) tarafından, müellif nüshasından istinsah edilmiştir. Ferağ kaydında Alâaddîn Efendi 25 Muharrem 1150/ 25 Mayıs 1737 senesinde istinsâhı tamamladığını bildirir. Ve eseri Nasûhî dergâhında şeyh olacak Nasûhîzâdelerin istifadesi için onların tasarrufuna emânet etmiştir. 194 varaklık bu nüshanın, müstensihin açıklamalarından dolayı tam bir nüsha olduğu söylenebilir.

Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Burdur İl Halk Kütüphanesi koleksiyonundaki Kenzü’l-vâizîn nüshası Mehmed b. İsmail Ispartavî tarafından 1155/1741’de istinsah edilmiş olup 136 varaktır. Aynı kütüphanedeki Antalya Elmalı İlçe Halk Kütüphanesi koleksiyonu 2788/11 (176b-196a) numarada kayıtlı nüsha eksiktir. Balıkesir İl Halk Kütüphanesi 543 numarada kayıtlı diğer bir nüsha tam olup Hüseyin b. Mustafa el-Fenâyî tarafından 1223/1807’de istinsah edilmiştir.

Yâkûb Afvî ile ilgili yapılan çalışmalarda umumiyetle Kenzü’l-vâizîn zikredilmemiştir. Oysa Osmanlı dönemi müellif ve eserlerine dâir kaynaklarda Afvî’nin eserleri arasında ismi geçmektedir. Muhtevâ olarak konular Hediyyetü’l-vu‘âz ve Tuhfetü’l-vu‘âz’dakilerle paralellik arzetmekle birlikte üç vaaz kitabı birbirinden farklıdır. Nitekim İsrâ suresinin ilk âyeti hem Kenz’de hem de Hediyyetü’l-vu‘âz’da bir meclis konusudur. Ancak muhtevâ aynı değildir. Yine “Ey inananlar! Allah’ı çokça zikredin” (Ahzâb 33:41) âyetinin tefsiri Kenz’de ve Tuhfetü’l-vu‘âz’da farklı içeriğe sahiptir. 58 meclisten oluşan eserde konular diğer vaaz eserlerine nispetle daha muhtasardır. Girişte muhtevaya ışık tutan fihrist bulunmaktadır.

Afvî, Kenz’de de sık sık kaynaklarını kaydetmiştir. Ömer Nesefî’nin, Fahreddîn er-Râzî’nin, Suyûtî’nin tefsirlerinden ve Kevâşî’nin eserlerinden faydalanmıştır. Sahîhayn dışında Hakîm Tirmizî’nin Nevâdiru’l-usûl’ü, İbn Hibbân’ın Sahîh’i, Hakîm en-Nisâbûrî’nin Müstedrek’i, Taberânî’nin Mu’cem’leri, Begavî’nin Mesâbîhu’s-sünne’si, Deylemî’nin Firdevsü’l-ahbâr’ı başlıca hadis kaynaklarıdır. İbnü’l-Cevzî’nin Tebsıra ve Abdülbârî es-Sinobî’nin Hayâtü’l-kulûb isimli vaaz kitapları, İbn Arabî’nin Fütuhât’ı, Şemseddin Şâmî’nin Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd fî sîreti ḫayri’l-ibâd ve Ebû Abdullah Muhammed er-Rassâ'nın Tezkiretü’l-muhibbîn fî esmai Seyyidi’l-Mürselîn’i eserde adı geçen diğer kaynak eserlerdir. İlk meclisin konusu Fâtiha sûresinin tefsiridir. Müteakip iki mecliste Ahzâb suresi 41. ve Muhammed suresi 19. âyetlerinden hareketle zikir konusunu işlemiştir. Hz. Peygamber’e sâlâtın farzıyeti ile ilgili âyet ve Nebî’ye salâtın fazileti dördüncü ve beşinci meclislerin konusudur. Eser Hz. Peygamber’in risâletinin hususiyetlerine işâret eden ayetlerin yorumlarını içeren meclislerle devâm eder. Üç aylar ve bu ayların kudsiyeti, oruç, zekat, hac gibi farzlara ilişkin ayetlerin tefsiri müteakip meclislerde konu edilmiştir. Ölüm ve halleri, kabir hayatı, kıyâmet alametleri gibi inzâr kabilinden mevzular, sabır gibi ahlâki bahisler, duânın kabul olması için şartlar, nafîle ibâdetler gibi müslümanın hayatını tenvir edici konular müstakil meclislerde işlenmiştir. Kenz’de vaaz üslûbundan ziyâde ilmî bir üslûb hâkimdir. Hitap cümleleri yer almaz. Tefsir konusunda öncelikle kelimelerin gramatik izahlarına önem verilmiştir. Eseri vaaz diline yaklaştıran husus, peygamber kıssalarına, sahabe hayatından örneklere ve sûfîlerin menkıbelerine ve sözlerine geniş yer verilmiş olmasıdır.

Müellifin biyografisi için bk. “Afvî, Yakub”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/afvi-yakub


Eserden Örnekler


Bismillâhirrahmânirrahîm ve bihî nestaîn Elhamdülillâhi rabbi’l-âlemîn vessalâtü vesselâmü alâ seyyidi’l-enbiyâi ve’l-mürselîn ve alâ âlihî ve ashâbihî hüdâtü’l-mille ve’d-dîn. Emmâ ba’d, Kur’an’ın Fâtiha’sı öncekilerin ve sonrakilerin ilimlerini içerdiği için onun beyânı sadedinde gelen haberlerin bir kısmını biraraya getirmek istedim. İhvana hediye ve cennet diyarına ulaştırıcı olması için bu bahse fazilet ve nasihat bahislerinden de bir nebze ilâve ettim. Ve ona Kenzü’l-vâizîn ismini verdim. İmâm, âlim, âmil, muttaki Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefî (Allah Teâla1 ona gizli lütfu ile muâmele etsin) Ali’nin (ra) şöyle buyurduğunu söyledi: “Kur’ân’da bilgisi verilmemiş hiçbir şey yoktur. Ancak insanların görüşü onu anlamaktan acizdir.” Hasan da şöyle demiştir: “Allah Teâlâ semâdan yüz dört kitap indirmiştir. Onlardaki ilmi, bu kitaplardan dördüne, Tevrât, İncîl, Zebûr ve Furkân’a tevdi etti. Bu dört kitabın içindeki ilimleri de Furkan’a yerleştirdi. Furkân’daki mufassal ilimleri de Fâtiha’ya yerleştirdi. Kim bu sûrenin tefsirini bilirse Allah’ın indirdiği bütün kitapların tefsirini bilmiş gibi olur. Hüseyin b. Fadl el-Becelî şunu söylemiştir: “Allah’ın Kitâb’ını başından sonuna kadar tefekkür ederek, başını sonunu düşünerek 28 kere okudum. Her defâsında ondaki ilimden yeni bir ilme vâkıf oldum. Ve Nebî’yi (sav) rüyâda gördüm. Bana “Ey Ebû Ali sen 130 sene yaşarsın” buyurdu. Ravi, onun 130 sene yaşadığını söyledi.

Kaynakça


Afvî, Yâkûb. Kenzü’l-vâizîn. Süleymaniye Ktp. H. Nasuhi Dergahı. No. 169. 194 vr.

Bursalı Mehmed Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. c. I. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Çakır, Adalet. "Bir Hüdâyî Şârihi Olarak Yâkûb Afvî Efendi ve Lem’a-i Nûrâniyye’si", İ. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, (34): 45-114.

İsmâil Paşa, Bağdatlı (1955). Hediyyetü'l-ârifîn esmai’l-müellifîn ve âsârü’l-musannafîn. C. II. (çev. Kilisli Rifat Bilge, tsh. İbnü’l-Emin Mahmûd Kemal İnal, Avni Aktuç). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.

Muslu, Ramazan (2003). Osmanlı Döneminde Tasavvuf (18. yüzyıl). İstanbul: İnsan Yay.

Taşyürek, Ahmet (2003). Yâkûb Afvî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Ünsal, Mehmet (2020). “Afvî, Yâkub”. İslam Ansiklopedisi. C Ek-1. Ankara: TDV Yay. 38.

Atıf Bilgileri


Çakır Çağlı, Adalet. "KENZÜ’L-VÂ’İZÎN". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kenzu-l-va-izin-tees-1623. [Erişim Tarihi: 28 Aralık 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MESÂBÎH ŞERHİ MEFÂTİH Afvî, Yakub Araş. Gör. Derya Ulutaş Çokgüngör
Görüntüle
2 EL-VESÎLETÜ’L-UZMÂ Lİ-HAZRETİ’N-NEBİYYÜ’L-MÜCTEBÂ NETİCETÜ’T-TEFÂSÎR Afvî, Yakub Dr. Öğr. Üyesi Adalet Çakır Çağlı
Görüntüle
3 LEM’A-İ NÛRÂNİYYE FÎ ŞERHİ KELİMÂTİ HÜDÂİYYE Afvî, Yakub Dr. Öğr. Üyesi Adalet Çakır Çağlı
Görüntüle
4 İLHÂKÂT ALE’T-TECELLİYÂT Afvî, Yakub Dr. Öğr. Üyesi Adalet Çakır Çağlı
Görüntüle
5 HÜLÂSATÜ’L-BEYÂN FÎ MEZHEBİ’N-NU’MÂN Afvî, Yakub Dr. Öğr. Üyesi Adalet Çakır Çağlı
Görüntüle
6 HEDİYYETÜ’L-VU'AZ Afvî, Yakub Dr. Öğr. Üyesi Adalet Çakır Çağlı
Görüntüle
7 HEDİYYETÜ’S-SÂLİKİN Afvî, Yakub Doç. Dr. Mehmet Ünal
Görüntüle
8 KURRETÜ'L-UYÛN Ra'ûfî, Şeyh Seyyid Ra'ûfî Ahmed Efendi Öğretmen mehmet cemal öztürk
Görüntüle
9 VÂRİDÂT (AZÎZ) Azîz, Azîz Ali Efendi Araş. Gör. Dr. nesrin aydın satar
Görüntüle
10 DÎVÂN-I İLÂHİYYÂT (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
11 ŞERH-İ EBYÂT-I YÛNUS EMRE (İBRÂHİM HÂS) İbrâhim Hâs Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
12 DÎVÂN (KAYGULU HALİL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
13 HÂDİ’L-UŞŞÂK (KAYGULU HALÎL EFENDİ) Kaygulu Halil Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
14 TEFSİR-İ BA’Z-I SÜVER-İ KUR’ANİYYE Abdülhay Celvetî Doç. Dr. Şükrü Maden
Görüntüle
15 DÎVÂN (İLÂHİ-NÂME) Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
16 MA‘RİFETNÂME Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu
Görüntüle
17 ‘İRFÂNİYE Hakkı, Erzurumlu İbrahim Hakkı Diğer Emine Güleç
Görüntüle