Yenişehirli-zâde Hâlid Eyyûb’un gezi kitabı. Ahmed Midhat Efendi’nin damadı olan Hâlid Eyyûb, bu eseri kayınpederinin gezi yazılarından oluşan Sayyadâne Bir Cevelân adlı kitabına zeyil olarak yazdığını eserin başında dile getirmiştir. Genç yaşta hayatını kaybeden Hâlid Eyyûb, Ahmed Midhat Efendi’nin “Beykoz’dan başlayıp İzmit Körfezi’ne kadar uzanan bir kotra gezintisini anlattığı” eserinin tamamlayıcısı olarak yazdığı Kayıkla Bir Cevelân’da “bu kez onun tam tersi istikameti Beykoz’dan başlayıp Anadolu Feneri’ne, daha sonra Karadeniz kıyısındaki Riva’ya ve yine oradan kayıkla, ırmak yoluyla üç saat ilerideki Bozhane köylerine kadar arkadaşlarıyla birlikte yaptıkları seyahati/geziyi anlatır. 

Hâlid Eyyûb eserin başında yer alan “Kısa Bir İfade”de Ahmed Midhat Efendi’nin, “Beykoz’dan İzmit’e kadar olan yerlerini her türlü ahvâli, teferruatı ile bize tanıttığı” notundan sonra şu açıklamayı yapar: “Hakîr de bu mevkilerin diğer yarısını: Beykoz’dan Karedeniz’e ve Karadeniz’den daha üç dört saat ilerilere kadar olan güzel yerleri gezdim, gördüm, oralara ait güzel ve faideli hatıralar edindim ve bunları karilerime bu aciz lisan, bu köhne kalem ile bildirmek […] istedim. İşte bu eser o arzunun mahsulü olmak üzere meydana geldi (Hâlid Eyyûb 1317: 6).

Yazar, “Köy Mektupçusu” imzasıyla yazdığı ve 123 sayfadan ibaret olan bu eserde dört gün süren gezisinin her bir gününü bir bölümde kaleme alır. Kayıkla Bir Cevelân’da; “Kısa Bir İfade”, “Vapurda Müzakere ve Karar” ve “Hocaya Tezkire” kısımlarından sonra kitabın ilk bölümü olan “Cevelânımızın İlk Günü”ne geçilir. Yazar, “Vapurda Müzakere ve Karar” kısmında seyahate nasıl karar verdiklerini, nereden başladıklarını anlatır. Kadim dostu Said Efendi’yle vapurda ortak arkadaşları olan Beykozlu Hamdi Efendi’ye tesadüf ettiklerini, yaklaşmakta olan bayram tatili münasebetiyle Hamdi Efendi’nin dört günlük bir kayık gezisi planladığını öğrendikten sonra ona iştirak etmeye karar verdiklerini anlatır. Üstad kabul ettikleri Hoca Kâzım Efendi’ye de bir tezkire yazıp onun da geziye katılmalarını sağlamaya karar verdikten sonra, Hamdi Efendi’nin yazdığı notu da olduğu gibi eserine dâhil eder. Eserin ilk bölümü olan “Cevelânımızın İlk Günü”nde seyahatin ayrıntılarının tertibi, Beykoz’dan hareket, yolculuğa refakat edecek kişiler ve kayıkçılardan söz edildikten sonra Macar Burnu ve Fener dolaylarındaki izlenimler aktarılır. “Cevelânımızın İkinci Günü” bölümünde de Karadeniz avcılıkları, Fenerlere dair tarihi malûmat, Riva deresi, Bozhane’deki misafirliklerinin yanı sıra misafir olunan köy ve köylülere dair izlenimler, orada anlatılan meşhur hikâyelere yer verilir. “Cevelânımızın Üçüncü Günü” başlıklı bölümde Riva, Karadeniz manzaraları, Fener, sahil ve kumsal gezintilerine ilişkin ayrıntılar verilir. Son bölüm ise “Cevelânımızın Dördüncü Günü” başlığını taşır ve bu kısımda karadan dönüş kararı alınarak kayıkla gezintinin bitirildiği, Bozhane’den Beykoz’a varış yolculuğu aktarılarak eser sonlandırılır.

19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyılın ilk yıllarında basılmış olan eserin dili oldukça sade ve anlaşılırdır. Eser zaman zaman Ahmed Midhat Efendi’nin üslubunu andıran, araya kısa bilgilerin ilave edildiği bir formatta kaleme alınmıştır.

Kayıkla Bir Cevelân, 1317/1899’da Tahir Bey Matbaası'nda basılmıştır.  2016 yılında da Ahmet Koçak tarafından yeni Türk harflerine aktarılmış ve yayımlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Halit Eyüp (Yenişehirlizade)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halit-eyup-yenisehirlizade