KAVÂ'İD-İ DERİYYE (NEŞÂTÎ)
dil bilgisi kitabı
Neşâtî, Ahmed Dede (d. ?/? - ö. 1085/1674)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Neşâtî’nin Farsça dilbilgisi kurallarına dair kitabıdır. Şairin bazı dostlarının ısrarı ile kaleme aldığı bu eserinin varlığından Uşşâkî-zâde, Şakâyık Zeyli’nde ve Şeyhî Mehmed Efendi, “âsâr-ı aliyyelerinden Kavâ‘id-i Deriyye nâm lugatları…” diye haber verir (Özcan 1989: 569). Neşâtî, eserin başında adını açıkça belirtir ve bazı dostlarının ısrarı üzerine bu eseri kaleme aldığını ifade eder. Bir hadis-i şerifte “Cennet ehlinin lisanının Arapça ve Fârisiyü’d-Deriyye” olduğunun ifade edildiğini belirterek eserine Kavâ'id-i Deriyye adını verdiğini dile getirmiştir. Bursalı Tahir (1333: 445) ve Sicill-i Osmânî de eseri Neşâtî’ye ait göstermektedir. Eldeki yazmalardan birinin 1070/1660 yılında Edirne’de istinsah edilmiş olması da eserin Neşâtî’ye ait olduğunu göstermektedir.

Neşâtî, bu küçük risalesinin başında eseri, “İştikâk-ı ef’âl-i ez yek-dîger”, “iştikâk-ı esmâ ve hurûf-ı müsta‘mele” ve “edevât-ı mütedâvile” başlığı altında üç bölüm halinde yazdığını ifade etmiştir. Neşâtî, Mevlânâ’nın Mesnevi'sinden, Türk şairlerinden Sûdî, Kemalpaşa-zâde, Nev’î ile Fars şairlerinden Sa‘dî, Şeyh Feyzî, Firdevsî, Husrev-i Dihlevî, Hâfız-ı Şirâzî, Tâlib-i Âmulî, Urfî-i Şirâzî, Halim-i Şifâyî ve Selmân’dan aldığı örnek beyitlerle eserine edebî bir hüviyet kazandırmıştır. Kavâ'id-i Deriyye rahat anlaşılabilir bir dille kaleme alınmıştır.

Kavâ'id-i Deriyye’nin beğenildiği, birçok yazma nüshasının varlığından anlaşılmaktadır. Eserin bazı nüshaları, Kavâ'id-i Fürs adıyla kayıtlı olsa da tam adı Neşâtî tarafından açıkça belirtildiği üzere Kavâ'id-i Deriyye’dir. Metnin Topkapı Sarayı Kütüphanesi Hazine 1678, 4065/3; Milli Kütüphane, 06 Mil Yz A 3559/2, 3554/21, 06 Mil Yz A 4884/2, 06 Mil Yz A 4831/3, 06 Hk 4439/2; Atıf Efendi 34 Atıf 2050/2; 34 Ae 103/2, 34 Ae 663/2; Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, A333/3; Köprülü Kütüphanesi Mehmed Asım Bey kısmı 439; İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi TY 978/2 numaraları haricinde yurt dışında da nüshaları bulunduğu kataloglardan anlaşılmaktadır.

Şairin biyografisi için bk. “Neşâtî, Ahmed Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nesati-ahmed-dede

Eserden Örnekler


Bu fakîr Neşâtî-i pür-taksîrden ba’zı yârân-ı ma'ârif-unvân iltimâs eyleyüp gülberg-i recâyı dâmen-i niyâzla bu resme nisâr eylediler ki nükte-şinâsân-ı dakâ'ik-ı Fürs teliflerinde her biri münâsebetle birer mikdâr kavâ'id-i Fürs’den yazmışlar. Lâkin tertîb üzre kaleme getürmemişler. Eyle olıcak husûlini recâ iderüz diyü fart-ı hâhişle niyâzmend oldıklarında alâ-kadri’l-imkân bu vech ile tahrîre âgâz idüp üç fasıl üzere mebnî kılındı… (Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü 6115/3, yk. 31b).

Kaynakça


Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 2. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Neşâtî. Kavaid-i Deriyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi Bölümü 6115/3, yk. 32-39.

Özcan, Abdülkadir (1989). Şakayık-ı Nu’maniye ve Zeyilleri. C. 3. İstanbul: Çağrı Yay.



Atıf Bilgileri


Kaplan, Mahmut. "KAVÂ'İD-İ DERİYYE (NEŞÂTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kava-id-i-deriyye-nesati. [Erişim Tarihi: 29 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
2 ŞEHRENGÎZ (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
3 ŞERH-İ MÜŞKİLÂT-I ÖRFÎ (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
4 TUHFETÜ'L-UŞŞÂK (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
5 MEKTUP (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Mahmut Kaplan
Görüntüle
6 HİLYE-İ ENBİYA (NEŞÂTÎ) Neşâtî, Ahmed Dede Prof. Dr. Bayram Ali Kaya
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle