Yûsuf Ziyâ Bey'in müdde-i umûm muavini (savcı yardımcısı) iken 1896-1897 yılları arasında kaleme almış olduğu eser. Teknik olarak şehrengiz özellikleri taşımaktadır (Tavşancıoğlu 2011: 13). Eser asıl olarak iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm; Kastamonu, Küre, İnebolu Temaşası olup toplam 1018 beyitten oluşur. İkinci bölümde müstakil şiirler yer almaktadır. İhtâr-ı Mahsûsa başlığıyla mensur bir parça ve son olarak da eserin sonunda doğru-cevap cetveli yer almaktadır (Tavşancıoğlu 2011: 18-24).

Eser, Kastamonu’nun 19. yüzyılda nasıl olduğuna dair önemli bilgiler taşır. Şehrin Antik Çağ’dan itibaren hangi kavimlere ev sahipliği yaptığı, şehirde nasıl bir hâkimiyet mücadelesi yaşandığı, İslâmiyet sonrası kimlerin bu bölgeye hâkim olduğu gibi tarihî bilgiler eserde sunulmuştur. Bunun yanında şehrin orman, dağ, maden kaynakları anlatılır. Şehirde bulunan dergâhlar, tekkeler, metfun bulunan veliler ve bu makamları ziyarete gelenlerin hissettikleri şairane üslupla anlatılır. Şehrin nüfusu etnik dağılımı rakamlarla verilir. Ziraat ve ticaretin işleyişi, Kastamonu halkının geçimini sağlama yöntemleri, yetiştirilen tarım ürünleri, üretilen mamuller ayrıntılı olarak verilir. Mimari yapı olarak camiler, mescitler, medreseler, mektepler, tekke ve dergâhlar, kütüphaneler, dükkânlar, hanlar, hamamlar, mağazalar, kahve, fırın, otel, değirmen, matbaa, saat kulesi, şehir kalesi, köşkler, çeşmeler, Kastamonu evleri ve özellikleri gibi pek çok yapı nitelikleri ve âdetleriyle zikredilir. Şair, tüm bunları şairane bir dille anlatırken okuyucuya nasihatler verir, ölüm ve ibret içeren hikâyeler anlatır.

Eserin iki nüshası bulunmaktadır. Bir nüshası Ali Emiri Kütüphanesinde 1147 numara, diğer nüshası ise Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Kütüphanesindedir. Kastamonu, Küre, İnebolu Temâşâsı, Yûsuf Ziyâ Bey’in vazife için Adana’da bulunduğu zaman 1313/1895-96 yılında Adana Vilayet Matbaası’nda basılmıştır. Eser, Ali Tavşancıoğlu tarafından Yusuf Ziya Yozgâdî ve Kastamonu Küre İnebolu Temâşâsı adıyla 2011 yılında yayımlanmıştır (Tavşancıoğlu 2011: 26-51; Çelik, 2012: 7).

Yazarın biyografisi için bk. "Ziyâ, Yûsuf Ziyâ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ziya-yusuf-ziya