Oğlanlar Şeyhi İbrahim Efendi'nin, vücud-ı mutlakın tecellisini anlattığı 196 beyitlik kasidesi. Abdülbaki Gölpınarlı, içerisinde Hacı Keyvan Kabaî’nin vefatından bahsedilmesinden yola çıkarak kasidenin yazılış tarihinin H. 1037/ M.1627-28’den sonra olduğunu tespit etmiştir (2017: 93). Recez bahrinin müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün müstef’ilün kalıbıyla yazılan kaside her beytinde yer alan iç kafiyelerle musammat kaside görünümündedir.

Kaside, “Hak der ki kenz-i mahfîyem âlemde pinhân olmuşam” mısra’ıyla başlamaktadır. Bu ifadeyle şair kendisini Hakk’ın sözlerini nakleden kişi konumuna yerleştirerek vahdet, seyr ü sülûk, fenafillah vb. konulardaki ifadelerine gelecek tepkileri engellemiştir. Müridlerine verdiği, “Vahdete müteallık söz söylemek lazım geldikde alâ tariku’n-nakil söylen. Nakl-i küfür, küfür olmaz meselesine binâen. Tâ ki selâmet olasın." (Doğan 1997: 122) tarzındaki nasihatler, Şeyh İbrahim Efendi’nin bilinçli olarak böyle bir yöntem kullandığını göstermektedir.

Şair, kasideye Allah’ın tüm âlemde gizlenmiş bir hazine olup dünyada insan olarak göründüğü ifadesiyle başlar ve tüm yaratılmışlara, âleme nasıl tecelli ettiğini, hangi sûretlerde göründüğünü anlatarak devam eder. Dokuzuncu beyitten itibaren bazı önemli isimleri anmaya başlar. Hz. Mustafa (sav.), Hz. Adem, Hz. Musa, Hz. İsa, Hz. Nuh gibi peygamberler, Sokrat, Bokrat, Lokman gibi âlim şahsiyetler, dört halife, Şeyh Hasan Basrî, Ma’rûf-ı Kerhî, Dâvud-ı Tâ’î, Cüneyd-i Bağdâdî, Bayezid-i Bistâmî gibi velî zâtların isimlerini anarak, Hakk’ın onlarda da tecelli ettiğini söyler. Velî zâtlardan bahsederken sözü Hacı Bayram-ı Velî’ye getirir ve ondan itibaren Halvetiyye silsilesini sayar. “İbrâhim ile söyleşen Zâtımla söyleşmiş durur/ İbrâhim’i fark eyleyen câhilde hayvân olmuşam” beytiyle silsileyi kendisinde sonlandırır. Kaside Allah’ın yansımalarının insanlarda ve yer yüzünde nasıl tecelli ettiğini anlatarak devam eder.

Gölpınarlı’nın ifadeleriyle, “Vahdet-i vücudu, insan-ı kâmil nazariyesini, devri, hülâsa bütün mu’tekâdât-ı sâfiyyeyi o kadar güzel izah eder ki en az müstait bir kimsenin bile anlamaması âdimü’l-ihtimâdir.” (2017: 104). Kaside, fenâfillâh mertebesinden nüzûl eden insan-ı kâmilin evrene, dünyaya bakış açısını, Allah’ın tecellilerinin tüm mahlûkâta nasıl sirayet ettiğini çok akıcı bir üslupla ve anlaşılır bir dille anlatmıştır. Ayrıca Halvetiyye silsilesine dair verdiği bilgilerle de tarihi bir vesika niteliği taşımaktadır. Tokat Kütüphanesi’nde bir mecmua içerisinde yer alan eser 780,6/22 numarada kayıtlıdır (Tansel 1969: 192).

Şairin biyografisi için bk. “İbrahim Efendi, Oğlanlar Şeyhi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibrahim-efendi-oglanlar-seyhi