KÂNÛN-I İLÂHÎ (FİRİŞTEOĞLU ?)
Kuran sözlüğü
Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn (d. ? - ö. 864/1459-60)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Osmanlı sözlük yazıcılığı geleneğinin ilk örneklerinden olan bir Kuran sözlüğü. Eserin yazarının kimliği konusunda ihtilaf bulunmaktadır. Sözlüğü neşreden Cemal Muhtar, yaygın kanaate aykırı olarak bu ismin İbn Melek olarak bilinen Abdüllatîf bin Firişte İzzeddîn (ö. 1418’den sonra)'in oğlu olduğunu ileri sürmüştür (1993: 97). Fakat  Hurufilik çerçevesinde yazarın eserleri üzerinde çalışan Fatih Usluer dahil bazı araştırmacılar bu bilgiye ihtiyatla yaklaşmak gerektiğini düşünmektedirler. Müellif “nef’i âmm” (faydası yaygın) olması için eserini Farsça değil de Türkçe yazdığını özellikle belirtmiştir. Eserine "Lugat" sözcüğü olmaksızın "Kânûn-ı İlâhî" adını verdiğini açıkça yazmasına karşın sözlük kaynaklara “Lugat-i Kânûn-ı İlâhî” olarak geçmiştir. Şaban 854/Eylül-Ekim 1450 tarihinde mensur olarak yazılan eserde, düzenleyicisinin de ifade ettiğine göre Kur'ân-ı Kerîm’den seçilen 2300 müşkil ve gayr-ı müşkil sözcüğün Türkçe anlamı verildikten sonra bunların bulundukları ayetlerden birer tanık getirilmiştir. 

Alfabetik olarak düzenlenen Kânûn-ı İlâhî 28 bâbdan oluşmaktadır. Sözlüğe alınan madde başı kelimeler, mücerred, mezîd ya da müştak olup olmadıklarına bakılmaksızın ilk harflerine göre alfabetik olarak dizilmiş, fakat sıralamada kelimenin ilk harfi dışındaki harfler dikkate alınmamıştır (Muhtar 1993: 97). Bu itibarla sözlük ana maddelerde alfabetik olarak düzenlenmiş olsa da her harfin kendi içerisindeki madde başlarının tertibinde bir düzen bulunmamaktadır.

10’u aşkın nüshası tespit edilen Kânûn-ı İlâhî Cemal Muhtar tarafından neşredilmiştir (1993).

Yazarın biyografisi için bk. "Ferişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/firisteoglu-abdulmecid-ibni-firiste 

Eserden Örnekler


Bâbu’l-Elif

İsti’ânet: Yardım dilemek. Kavluhû ta’âlâ: İyyâke na’budu ve iyyâke nesta’în.

İn’âm: Eylik eylemek. Kavluhû ta’âlâ: Sırâtellezîne en’amte aleyhim.

İstikâmet: Toğru olmak. Kavluhû ta’âlâ: Ve en levi’stekâmû.

İmâm: Kitâb. Kavluhû ta’âlâ: Yevme ned’û külle ünâsin bi-imâmihim (Muhtar 1993: 100)

Kaynakça


Aksu, Hüsamettin (1996). “Firişteoğlu, Abdülmecid”. İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yay. 134-135.

Muhtar, Cemal (1993). İki Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "KÂNÛN-I İLÂHÎ (FİRİŞTEOĞLU ?)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kanun-i-ilahi-firisteoglu-tees-1697. [Erişim Tarihi: 28 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 IŞK-NÂME (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Dr. Öğr. Üyesi İsmail ARIKOĞLU
Görüntüle
2 HİDÂYET-NÂME (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
3 ÂHİRET-NÂME (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
4 SA'ÂDET-NÂME (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
5 TERCÜME-İ RİSÂLE-İ HURÛF (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
6 TERCÜME-İ HÂB-NÂME (FİRİŞTEOĞLU) Firişteoğlu, Abdülmecîd İbn-i Firişte İzzeddîn Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
7 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
9 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
10 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
11 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
12 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
13 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
14 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
15 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
16 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle