17. asır şairlerinden Aksaraylı Hasan Rızâyî’nin Tuhfe-i Şâhidî’deki Farsça kelimeleri elifba sırasına koymak suretiyle meydana getirdiği Farsça-Türkçe manzum sözlük. 

Sözlerine besmeleden sonra Allah’a hamd, Hz. Peygamber ve arkadaşları için övgüyle başlayan Rızâyî, devletin başında bulunan Sultan I. İbrâhim’i de överek hükümdar, çocukları ve Osmanlı hanedanı için iyi dileklerini dile getirir. Eserini “bil Rızâî” kelimelerinin ebced hesabına göre belirttiği 1053/1643 yılında yazdığını haber veren şair, Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’yi (ö. 1053/ 1644) de metheder. Kitabını Farsça öğrenmeye istekli bir kişinin, “Aradığım kelimeleri Şâhidî’nin Tuhfe’sinde bulamıyorum. Bu sözlükte tarif edilen kelimeler, elifba harfleri sırasına göre dizilmiş olsaydı, hızlıca bulunurdu…” diye ısrarla rica etmesi üzerine kaleme aldığını anlatır. Hadis olarak nakledilen “Kendisinden ümid eden kimsenin  ümidini kesenin, Allah dünya ve ahirette ümidini keser” (Aclûnî 1997: II/ 357) sözünün tesiriyle işe başlayan Hasan Efendi, Muğlalı Şâhidî’nin (875-957/ 1470-1550) Tuhfe-i Şâhidî olarak meşhur Farsça-Türkçe manzum sözlüğündeki pek çok kelimeyi seçmiştir. Farsçada sekiz harfin (peltek se, zel, kaf, ha, ayın, sad, dat, tı) söylenmediğini, onların nadir ve pek çoğunun Arapçalaşmış olduğunu belirten şair, ara-sıra Uknûm-ı Acem adlı sözlükte bulduğu bazı kelimeleri de kitabına aldığını, eserine “Kân-ı Maânî” (Manalar Kaynağı) adını verdiğini anlatır. Kelimeleri bulmaya çalışırken onların ilk harflerini göz önünde tutmak gerektiğini bildiren Rızâyî, sözlüğünün bazı beyitlerinin Mesnevî’nin bahrinde ve kendisinin Mevlânâ’ya sevgisinin manevi olduğunu söyler.  Eserin başlangıcında bildirdiği sekiz harf dışındaki yirmi harfle başlayan Farsça kelimelerin manalarını tarif eder. “Îzed Allah âb su gök âsumân/ Âferînende yaradıcı cihân” örneğinde olduğu gibi, mesnevi şeklindeki her beyitte birkaç Farsça kelimenin karşılığını verir. Şair, eserinin “hâtime” denebilecek kısmında okuyuculardan kendisine hayır dua etmelerini, kitabının talipler tarafından okunup yazılmasını ister. 

Kân-ı Maânî’nin bir nüshasından (Manisa Yazma Eser Kütüphanesi 45 Ak Ze 184/1) Hasan Rızâyî’nin anılan eserini 1053/ 1643 yılında telif ettiği, 1069/ 1658-59 yılında Alaşehir kadısı olduğunda onu yazıp bu istinsaha “meded Rızâyî” tarihini düşürdüğü anlaşılmaktadır. (Turan 2012: 2990-91). Nüshaları mukayeseli biçimde incelendiğinde de Hasan Rızâyî’nin bazı değişiklik ve ilaveler yapmak suretiyle sözlüğünü yeniden yazdığı fark edilmektedir: Eserin birinci telif yılında Sultan I. İbrâhim’in methedilmesi, sonrakinde ise ismi açıkça belirtilmese de yazış yılından IV. Mehmed olduğu anlaşılan başka bir hükümdarın övülmesi ve beyit sayısındaki artış gibi değişiklikler, bu tekrar yazımın delilleridir.  Kân-ı Maânî’nin genişletilmiş şekli, toplamda 722 beyit olup giriş, Farsça kelimelerin karşılıklarının verildiği yirmi kıta (parça), bir münâcât ve hâtimeden meydana gelmektedir. Anılan yirmi parçada beyitlerin sayısı 11 ila 113 arasında değişmekte; hezec, muzari, remel, recez, seri, münserih bahirlerine ait çeşitli kalıpların kullanıldığı görülmektedir. Şair, şahsen bildirdiğine göre, bu kitapta 2319 Farsça kelimenin karşılığını vermiş; böylece Tuhfe-i Şâhidî’deki güçlükleri gidermeyi hedeflemiştir.

Yurtiçi, yurt dışı kütüphanelerinde beş yazma nüshası tespit edilen eser, Muhittin Turan tarafından bir kopyasına dayanılarak yayımlanmış (Turan 2012: 2939-92); Ramazan Eken ise onun dört nüshasını karşılaştırarak tenkitli metnini meydana getirmiştir. (Eken 2016).

Şairin biyografisi için bk. "Rızâî, Hasan Rızâî-i Aksarayî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/%20madde-detay/rizai-hasan-rizaii-aksarayi