17. yüzyıl Mevlevî şeyhi İsmâîl Rüsûhî Efendi’nin Şihâbeddîn Sühreverdî tarafından yazılan Heyâkilü’n-Nûr adlı esere yazdığı şerh.

12. yüzyılın ünlü İslâm felsefecisi Şihâbeddîn Sühreverdî’nin (ö. 1191) aklın yanında keşif ve ilhâmı esas alan İşrâkî felsefesine dâir kaleme aldığı en önemli kaynaklardan olan Heyâkilü’n-Nûr adlı eser Osmanlı aydını üzerinde de etkili olmuştur. İsmâîl Rüsûhî Efendi, döneminin tasavvuf çevreleri arasında var olduğu söylenen ittihâd ve hulûl kavramlarını reddetme gayesiyle bu eseri kaleme almıştır. Eserin başında hikmetin değerlendirildiği üç mukaddime yer almaktadır. İlk mukaddime tanım ve yorum, ikinci mukaddime hikmetin faydası, üçüncü mukaddime ise hikmetin neden var olduğuna dairdir. Bu mukaddimelerin ardından Heyâkil şerhi başlar. Eserde yedi heykel olarak tasnif edilmiş bölümlerde İlâhî nûrun sûretleri şerh edilir. Birinci heykel cisim ve gerekleri, ikinci heykel nefs ve kuvveleri, üçüncü heykel vâcib, mümteni’ ve mümkin kavramları, dördüncü heykel Vâcibu’l-vücûdun keyfiyeti, beşinci heykel maddî âlemler ve semâvî felekleri, altıncı heykel cevher ve araz kavramları, yedinci heykel nübüvvet, nefsin bekâsı ve sem’iyyât kavramları hakkındadır (Tanyıldız 2010:29).

Türkiye kütüphanelerinde dokuz nüshası tespit edilen bu eser üzerine üç bilimsel çalışma yapılmıştır. İlk çalışma Veli Saylam’a aittir (1990). Bilal Kuşpınar tarafından Mc Dill University’de yapılmış bir tezdir. Nihat Demir’e ait üçüncü çalışma ise Ankaravî’nin felsefî görüşlerini söz konusu eser çerçevesinde değerlendiren bir tezdir (2000).

Şairin biyografisi için bkz. “Rüsûhî, Şeyh İsmail Rüsûhî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rusuhi-seyh-ismail-efendi