ISTILÂHÂT-I Şİ'RİYYE
edebiyat terimleri sözlüğü
Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi (d. Recep 1131/Mayıs-Haziran 1719 - ö. 10 Şevval 1202/14 Temmuz 1788)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Müstakîm-zâde Süleyman Sa'deddîn Efendi'nin (d. Recep 1131/Mayıs-Haziran 1719 - ö. 10 Şevval 1202/14 Temmuz 1788) şiir terimlerine dair eseri. 1187/1173 tarihinde yazılan eser sadece altı yapraktan oluşmasına rağmen muhtevası hacmiyle kıyaslanamayacak kadar değerlidir. Istılâhâtü'ş-Şi'riyye adı her ne kadar "şiir terimleri" anlamına gelmekteyse de, gerek şiir dışındaki bazı terim ve deyimleri içermesi gerekse şiir kelimesinin sonraki dönemlere oranla o dönemde çok daha geniş kapsamlı olması bakımından eser, Harun Tolasa tarafından "edebiyat terimleri" kitabı olarak değerlendirilmiştir (1986: 364).

Eserin ilk iki yaprağı bir başlangıç, bir ön söz durumundadır. Bizzat kendisinin "dîbâce zeyli" diye adlandırdığı bu kısımda müellif aruz vezni, şiir ve şair üzerine birtakım genel değerlendirmeler yapar; aruz ile şiir arasında var olduğuna inandığı sıkı ilişkiye değinir. Hemen sonra Kur'an-ı Kerim'in bazı sure ve ayetlerindeki şiir ve şair üzerine olumsuz görüşlerin yorumuna geçer. Bundan sonra "istiare" terimi ile sözlüğüne başlar. Istılâhâtü'ş-Şi'riyye'de alfabetik düzen içerisinde toplam 59 edebî terimin tanımı yapılmaktadır. Fakat bazı terimlerin tanımı yapılırken arlarında münasebet bulunan başka terimlerin de tanımına yer verildiğinden bu sayı artmaktadır. Eserde terimlerin bir kısmında sadece tanım yapılırken bir kısmında ise tanımın yanı sıra bazı açıklamalara gidildiği, örnekler verildiği, hatta kısa kısa yorum ve değerlendirmelerde bulunulduğu görülür. Yapılan tanım, verilen bilgi ve örneklerin bir kısmında şahıs ve kitap ismi olarak birtakım kaynakların belirtilmiş olması eserin dikkati çeken özelliklerinden biridir (bk. Tolasa 1986: 364-365).

Harun Tolasa, Süleymaniye Kütüphanesi'nde iki nüshasını tespit ettiği Istılâhât-ı Şi'riyye'nin tenkitli metnini makale olarak yayımlamıştır (1986).

Müellifin biyografisi için bk. "Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mustakimzade-suleyman-sadeddin 

Eserden Örnekler


Dîvân: Fârisî'den muarrebdir. Evvelinde kesre ve fetha dahi sahîhdir. Aslı dîvâne'dür. Şâh-ı İrân ve Turan olan Kisrâ, kendi dîvânı kâtiblerin görüp nâ-şâyân olan hâllerine muttali' oldukda, "dîvâne" yani, bunlar mecnûnlardır, dimişdi. Kesret-i isti'mâli sebeb-i kasr olup "dîvân" kaldı. Yahud, şeytân manasına olan "dîv"in cem'idür ki, kâr'larında zekî ve hadîdü'z-zihn ve hâzık olmagla ıtlâk olunur ki defter-i hussâbun celî ve hafî olan umûruna vâkıf olurlar. Durûbdandur ki, böyle olan kimesneye, şeytân fikirli dinür. Fâ'ide : Kuzât vü vülâta ibtidâ defter-i hisâb tertîb ve kâtibler ta'yîn iden Hz. Fârûkdur ki, Dede Cönki nâm Hâşiye-i Şerh-i İzzî'de yazdıgı, Elsine-i Selâse'de beyân olındı. (Tolasa 1986: 374).

Kaynakça


Tolasa, Harun (1986). "18. yy.'da Yazılmış Bir Divan Edebiyatı Terimleri Sözlüğü: Müstakîmzade'nin Istılahatü'ş-şi'riye'si II". İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XX1V-XXV: 363-380.

Atıf Bilgileri


Aksoyak, ismail. "ISTILÂHÂT-I Şİ'RİYYE". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/istilahat-i-si-riyye. [Erişim Tarihi: 05 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TUHFETÜ'L-HATTÂTÎN Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi Doç. Dr. Kadri Hüsnü Yılmaz
Görüntüle
2 DEVHATÜ’L-MEŞÂYİH Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
3 ZEYL-İ HAMÎLETÜ'L-KÜBERÂ Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
4 RİSÂLE-İ TÂCİYYE Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
5 TERCEME-İ KÂNÛNÜ’L-EDEB Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi Dr. Öğr. Üyesi abdullah muaz güven
Görüntüle
6 ŞERH-İ DÎVÂN-I ALÎ / ŞERHU DÎVÂNİ ALÎ Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
7 DURÛB-I EMSÂL Müstakîm-Zâde Süleyman Sadeddin Efendi Selcan Teke
Görüntüle
8 ŞERHU DÎVÂNİ ALÎ EL-MURTAZÂ Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Efendi Dr. Davut Ertem
Görüntüle
9 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
10 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
11 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
12 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
13 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
14 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
15 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
16 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
17 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
18 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle