- Yazar Biyografisi (TEİS)
Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi - Madde Yazarı: Prof. Dr. TURGUT KOÇOĞLU
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Divan-Tekke Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Dinî-Tasavvufî-Ahlaki Eser
- Yayın Tarihi:15/03/2022
ISTILAHÂT-I MEŞÂYIH (ZARÎFÎ)
tasavvufi hâl ve makam terimlerini anlatan eserZarîfî, Şeyh Ömer Efendi (d. ?/? - ö. 1210/1795)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Ruscuklu Zarîfî Ömer Baba (d. ?/? - ö. 1210/1795) tarafından 18. yüzyılda kaleme alınan terimler sözlüğü. Eser 23 beyitlik bir manzume ile başlar. Bu manzûmede Zarîfî, Allah‟a hamd ve şükrettikten sonra genel olarak Allah'ın varlığı, birliği, yaratıcılığı ve hükümranlığından; insanın Allah'a kulluk etmesi gerektiğinden aksi takdirde lânete müstahak olacağından; kulun, kâmil bir mürşide ittiba etmesinden ve tarikat yoluna girmesi gerektiğinden; mürşidini iyi seçmesi, aksi takdirde kâmil olmayan ham şeyhlerin onun derdine derman olmayacağından; kişinin nefsini tanıması gerektiğinden yoksa şeytanın tuzağına düşeceğinden; kendini, nefsini ve yaratılış sırrını tanımasının yolunun kâmil insanların gittiği yolda gitmek olduğundan; mâsivâyı terk etmekten, ölmeden önce ölmek gerektiğinden ve bunların neticesinde fenâ fi'llah ve bekâ bi'llah makamlarına ulaşılacağından söz eder (Koçoğlu 2012).
Zarîfî eserinde toplam 35 isim ve 35 makamı izah eder. Bu terimlerin en dikkat çeken özelliği kişinin sahip olduğu hâl ve makamla ilgili olmasıdır. Yani Istılâhât-ı Meşâyıh‟ta zühd, takva, sabır, kanaat, tevekkül, aşk ya da istiâreli kavramlar olan şarap, meyhane, gül, bülbül gibi kavramlar izah edilmemiştir (Koçoğlu 2012).
Zarîfî, bu eseriyle tasavvufî eksende insanların hangi sıfat ve makamda olacaklarını anlatmaya çalışmıştır. Bu isimlerin ve makamların açıklanmasında farklı bir üslup kullanan Zarîfî, önce açıklayacağı ismi yazar, ardından bu isim veya sıfata sahip kişinin özelliklerini “Alâmet” başlığı altında sıralar. Mensur olan bu iki bölümden sonra manzum bir bölüm gelir. Bu bölümde müellif açıkladığı isimle müsemmâ ya da sıfatla muttasıf kişinin bulunduğu makamı; “Makâm-ı Cem', Makâm-ı A'lem-i Nefs, Makâm-ı Lâhavf” gibi başlıklar altında manzum olarak izah eder. Tasavvufî makamların açıklandığı bu manzumelerin hepsi 2 beyitten oluşmuş, mesnevî nazım şeklinde kâfiyelenmiş ve “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmıştır.
Eserin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kütüphanesi ve Ankara Milli Kütüphane 'de tespit edilen iki nüshası bulunmaktadır. Eser Turgut Koçoğlu tarafından yayınlanmıştır (2012).
Müellifin biyografisi için bk. "Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zarifi-seyh-omer-efendi
Eserden Örnekler
Makâm-ı A’lem-i Nefs
Nefsine a’lem olan Hakk’ı bilür
Dü-cihanda maksadın elbet bulur
Âlim-i Rabbânî’dir âlim olan
Yohsa câhildir kamu bâkî kalan
Pâdişâh aña dirler ki gedâsını gayrı şâha kul itmeye
Alâmet: atâ kerem lutf ihsân Ankâ-tab’ deryâ-dil adâlet sehâ müstağnì terahhum âdil-i nefs kerem-i şâhâne
Makâm-ı Müstağnî
Agniyâ oldur ola sâhib-kerem
Anlaya dil oldugun Beytü’l-Harem
Agniyâ oldur ki nefsinde gınâ
Hâsıl idüp kenz-i lâyefnâ bula
Fakîr ana dierler ki nefsini fakrdan halâs itmeyüp çeşmi aç ola dünyaca malı dahı olursa fakrdan halâs bulmaz.
Alâmet: hırs tama’ bî-edeb erzel zelîl muhtâc nizâ’ temennâ çerha delk hubb-ı dünyâ kıymet bilmez ömri felaket ile geçe. (Koçoğlu 2012).
Kaynakça
Arslan, Mehmet (1994). Pend-nâme-i Zarîfî, Sivas: Dilek Matbaacılık.
Koçoğlu, Turgut. (2012), “Rusçuklu Zarîfî Ömer Baba ve Manzum-Mensur Tasavvuf Terimleri Lugatçesi: Istılahât-ı Meşâyıh”, Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları, Volume 7/3, s. 1751-1776.
Zarîfî Ömer Baba, Istılahât-ı Meşâyıh, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Arşiv Numarası: 1186/2.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (ZARÎFÎ) | Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi | Öğretmen İLHAN SOYLU |
Görüntüle | ||
2 | PEND-NÂME (ZARÎFÎ) | Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi | Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu |
Görüntüle | ||
3 | TASAVVUF-NÂME (ZARÎFÎ) | Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi | Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu |
Görüntüle | ||
4 | HİKÂYE-İ KAN KALESİ (ZARÎFÎ) | Zarîfî, Şeyh Ömer Efendi | Dr. Öğr. Üyesi ATİYE NAZLI |
Görüntüle | ||
5 | ŞEMÂ'İL-İ ŞERÎF TERCÜMESİ | Ayn-ı Ekber, Şeyh Mehmed | Doç. Dr. Erdem Can Öztürk |
Görüntüle | ||
6 | MAKTEL-İ HÜSEYN / KİTÂB-I KERBELÂ (BEKÂYÎ) | Bekâyî, Darendeli Bekâyî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
7 | KISSA-İ ERVE | Bilâl Efendi, Oflu | Dr. Öğr. Üyesi Tuba Onat Çakıroğlu |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (CEMÂLÎ-İ UŞŞÂKÎ) | CEMÂLÎ, Şeyh Seyyid Mehmed Cemâleddin Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Fazile Eren Kaya |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (HÂMİD) | Hâmid, Enderûnlu Mehmed | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (HİLMÎ) | Hilmî, Yusûf-zâde Abdullâh | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
11 | EL-KASRU'L-METÎN Fİ TERCEMETİ BUSTÂNİ'L-ÂRİFÎN | İshâk, Ebûishâk-zâde İshâk Efendi | Dr. Necmettin Azak |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (İZZÎ) | İZZÎ, Eşref-zâde İzzeddîn Ahmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (MÜSELLEM) | Müsellem, Ebulvefâ Şeyh Ahmed Müsellem Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
14 | İNSÂN-NÂME | Nazîr/Nazîrâ, İbrahim Nazîr Çelebi Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle |