İbn Hâcib’in nahiv ilminde meşhur el-Kafiye adlı eserinin Vassâf Abdullah Efendi (d. 1073/1662 - ö. 1174/1760) tarafından yapılmış manzum tercümesi. 1478 beyitten oluşan ve mesnevi şeklinde kaleme alınan İrşâd-ı Ezkiyâ (Şahin 2019) aruzun "fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün" kalıbıyla kaleme alınmıştır. Eserin adı “İhtimâm eyledikde encâmı / Oldı İrşâd-ı Ezkiyâ nâmı” beytinde İrşâd-ı Ezkiyâ olarak kayıtlıdır. Ne zaman kaleme alındığı bilinmemekle birlikte eserdeki bazı bilgilerden hareketle İrşâd-ı Ezkiyâ’nın 1716-1717 yılları arasında yazıldığı tahmin edilmektedir.

Allah’a hamd ve Peygamber’e duadan sonra sebeb-i telif bölümünde mütercim, eseri sarf ve nahiv ilimlerini bu ilimleri yeni öğrenmeye başlayanlara daha kolay ve sevdirerek öğretmek amacıyla kaleme aldığını ifade eder. Ehil olmayanların bazı yanlış tercümeleri de eserin başka bir kaleme alınış sebebidir. Vassâf Abdullah Efendi, aynı zamanda yanlış eğitim metodu ile ilgili eleştirilerini de iğneleyici bir anlatımla dile getirir ve çözüm bağlamında alternatif bir öğretim metodunu eserin tercümesiyle ortaya koyar. Vassâf Efendi, eserini kaleme alırken, Sibeveyhî, Ahfeş, Müberred, İbn Hâcib, Molla Câmî ve İbn Hişâm gibi Kâfiye konusunda çalışmaları olan önemli şahıslara göndermeler yapmış nahivde ihtilaflı olan bazı hususlarda hem Basra hem de Kûfe ekolünün görüşlerine yer vermiştir. İbn-i Hişam’a da atıf yapan Vassâf Efendi, ihtilaflı noktalarda Molla Câmî’nin eserine müracaat yönünde tavsiyede bulunmuştur. Vassâf Efendi, önce kuralları vermiş daha sonra örneklere geçmiştir. Başlıkların çoğunun Arapça olduğu eserde yazılış amacına uygun olarak anlaşılması kolay sade bir dil tercih edilmiştir. Vassâf, Molla Câmî ve İbn-i Hâcib’in konuları sıralamasındaki tertibe uymuştur. (bk. Şahin 2019: 12-57)

Tespit edilebilen tek nüshası Burdur İl Halk Kütüphanesinde 15 Hk 490 numaraya kayıtlı olan eser,  Kürşat Kamil Şahin tarafından yayımlanmıştır (2019).

Mütercimin biyografisi için bk. “Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi-vassaf-abdullah-efendi