Marmaravî'nin, zahir ve bâtın ulemasının terbiyesine ve irşadına dair eseri. Yiğitbaşı Velî ile ilgili bilgi veren kaynaklarda ve çoğu kütüphanelerde İrfânü’l-Maârif adıyla kayıtlı bu eserin bazı kütüphânelerde farklı isimlerle kayıtlı nüshaları da bulunmakla birlikte, bunların tamamının muhtevâsı aynıdır. Risâle, besmeleden sonra gelen 11 beyitlik manzum kısımla başlar. Bu kısmın ilk ve on birinci beyitleri şöyledir:

“Evvel ismullâh ile başlayalım, biz bu işe

Keşf ola tâ gizli sırlar düşmeyesiz teşvişe

…

Zâtullâh tecellîsinde vücûd mahv olur

Anın sırr-ı sülûkü ehlullâh olur.” (Marmaravî, vr. 26a-26b).

Daha sonra eserin içeriğiyle ilgili Marmaravî şu ifadeleri kaydeder: “Ulemâ-i zâhir ve ulemâ-i bâtın terbiyelerini ve irşâdlarını beyân eder: İrşâd dedikleri iki kısımdır: Bir kısım irşâd-ı zâhirîdir; ol şerîattir, ulemâ-i zâhire mahsûsdur, avâmm-ı nâs içindir. İkinci kısım irşâd-ı bâtındır; ol tarîkat içindir ve ma’rifet için ve hakîkat içindir…” (Marmaravî, vr. 26b).

Tasavvuftaki “Dört Kapı – Kırk Makam” anlayışının bir yansıması olarak şerîat, tarîkat ve hakîkate dâir konuların işlendiği bu eserde, tasavvufî eğitimin ve nefs terbiyesinin incelikleri, zâhir ulemâsının öğrettikleriyle karşılaştırmalı olarak anlatılır. Ayrıca ibâdet, tevhîd, irşad ve çeşitleri, zikir, mürşid-i kâmil, tevbe ve telkîn, fakr, ilim ve çeşitleri gibi konular da işlenmektedir. Rüyalarda görülen bazı görüntülerin rüya gören kişi için ifade ettiği simgesel anlamları da yorumlayan Marmaravî, bu eserinde ibadetleri; mal ibadeti, beden ibadeti ve âriflerin gönülden yaptığı bâtın ibadeti olmak üzere üçe ayırır. Yine insanın kalbine yönelik iç eğitimi (bâtınî irşâd) de kendine özgü bir tasarımla üçe ayırır: Ebrârın, mukarreblerin ve ehlullâhın uyguladıkları mânevî terbiye yöntemleri. Marmaravî, bu üç aşamalı mânevî terbiye çeşitlerini, tam bir mürşid-i kâmil yetkinliğiyle delilleriyle birlikte ayrıntılı olarak açıklar ve yorumlar.

Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini yansıtan, sade ve anlaşılır bir üslupla yazılan eserin söz varlığı, özellikle “yanında, yanındaki, elindeki, oradaki, işte, şu” gibi anlamlara gelen “endeki, endüki” gibi bazı arkaik sözcüklerin kullanımı, eserin, Türkçe’nin kelime zenginliğini ve ifade imkânlarını göstermesi açısından önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.

Değişik adlarla ülkemiz kütüphânelerinde 7 ayrı nüshası bulunan İrfânü’l-Maârif, müellifinin hayatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri üzerine doktora tezi hazırlayan Ahmet Ögke (2001: 502-524) tarafından yayınlanmıştır.

Müellifin biyografisi için bk. "Şemseddin Marmaravî, Ahmed, Yiğitbaşı Velî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semseddin-marmaravi-ahmed-yigitbasi