Muallim Naci - Beşir Fuat ortak ismiyle yayımlanan ve iki yazarın mektuplaşmalarını derleyen eser. Başlıkları bulunmayan bu mektuplar her ne kadar mektup gibi bilinse de birer makale özelliği taşımaktadır. Beşir Fuat’ın Victor Hugo (1885-1886) monografisini yayımlaması yazarlar arasındaki mektuplaşmalara vesile olmuştur. İntikâd’da ele alınan konular Türk edebiyatında tecdit ve teceddüt, eski-yeni tartışmalarında tarafgirlik ve temyiz durumları, eski edebiyatın iyi ve kötü tarafları, tenkit nedir, fikrin eski ve yeni / doğru ve yanlış şeklindeki ayırımında isabetin rolü, edebiyat nedir, Osmanlı dilinin kaideleri, linguistique, şiir nedir, şair kimdir, şiirde hayal ve hakikatin yeri, dolayısıyla hayaliyun-hakikiyun tartışması, şiirde anlam, bilim ve fenlerin şiire rüçhaniyeti, kelimelerin kullanımında zevk ve kimi edebiyat kavramlarının tarifi gibi mevzulardır.

Eserin ihtiva ettiği mektuplar rastgele bir mektuplaşmanın ürünü değildir. Muallim Naci ve Beşir Fuat’ın önceden bazı meseleleri konuştukları ve ileride konuşmalarını kitaplaştıracakları yönündeki kanaatleri görülmektedir. Eserin yayımlandığı dönem Osmanlı basını edebiyat meselelerine ilişkin tartışmalarla dolmuştur. Tartışmaların genelinde tahkir, tezyif ve istihzanın varlığı gözden kaçmaz. Bir edebî tartışmada usulün ve tenkit üslubunun nasıl olması gerektiğine dikkat çekmesi yönüyle İntikâd önemli bir eserdir. Basının tahkir, tezyif ve istihzalarla dolu bir tartışma ortamında terakkiyi sağlayacak ciddi bir tenkit nasıl yapılır ve buna bağlı olarak tenkit nedir soruları eserin ilgilendiği ilk konular olmuştur. Beşir Fuat’ın Victor Hugo monografisinde ve mektuplarda göstermeye çalıştığı insanlardaki hatayı göstermek, fikirdeki sakameti tashih, vehimler üzerindeki hurafeleri tahrip ve düşünceleri ince bir tetkikten geçirerek doğrusunu kabul aksini reddetmek yönünde tenkide yüklediği işlevler Muallim Naci’nin ve dönem yazarlarının da kabul ettiği görüşler olmuştur. Şinasi ve Namık Kemal ile başlayan Osmanlı lisanının kaidelerini tespite dair dikkatler İntikâd’da devam ettirilmekte ve dilin kullanımının kaideye dayanmayacağı yönündeki Muallim Naci’nin fikri bir sonuca bağlanmaktadır. Beşir Fuat hayaliyun-hakikiyun tartışması dolayısıyla Menemenlizade M. Tahir’in şiirde hakikatin hayalle süslenmesi gerektiğine dair görüşünü reddederken İntikad’da benzer görüşü dile getiren Muallim Naci’ye katılmaktadır. Ayrıca şiirde hakikatin hayalle süslenmesi bahsinde Beşir Fuat dilde mecazlardan kaçınmanın imkânsız olduğunu belirtmekte ve durumu örneklendirmektedir. Buna sebep tartışmada dile gelen istihza ve tahkir karşısında, mektuplaşmada kendini gösteren üslup ve Muallim Naci’nin konuya vukufu olmuştur. 19. asrın son on beş yılında edebiyatta genel eğilim hayalden hakikate, romantizmden realizme doğrudur ve İntikâd’da hakikat bir değer olarak vurgulanmaktadır.

Mektubât’taki mektuplaşmalarda Beşir Fuat’tan etkilenen Fazlı Necip’ken İntikâd’da Muallim Naci olmuştur. Bilim ve fenlerin şiire üstünlüğü konusunda hayalci şairlerin yönelttikleri eleştiriler, Muallim Naci tarafından kabul görmezken Naci, fenlerin şiire üstünlüğünü savunan Beşir Fuat’a katılmaktadır. 19. asırda şiir nedir ve şair kimdir sorularına yönelik çokça yazı yazılmıştır. İntikâd’ın da değindiği bu konularda yeni edebiyat anlayışının edebiyattaki poetik görüşlere katkılarını görmek mümkündür. Her şiirin mevzun ve mukaffa olmak ve her mevzun ve mukaffa sözün şiir addedilmek lazım gelmeyeceği yönünde Recaizade M. Ekrem’in daha önce belirttiği, ileride serbest şiirin kaynağı sayılabilecek böylesi bir katkı, İntikâd’da Muallim Naci tarafından dile getirilmektedir. Bunun yanında eserdeki, şiirde anlamsızlık sorununa dair endişeler üzerine örneklerden yola çıkan yorumlar 19. asır poetikasına ayrı bir katkıdır. 19. asır Osmanlı matbuatındaki kavramların tarifine ilişkin hassasiyetleri düşündüğümüzde İntikâd’ın tenkit, edebiyat, hayal, hakikat, şiir, şair gibi kavramların tariflerine yönelik yaklaşımları göz ardı edilemez. Edebiyatın ne olduğu şiir ve şairin özellikleri Şinasi’den beri edebiyatçıların ilgilendiği görüşler olmuştur. 1880’e gelindiğinde edebiyatın tarifi ahlaki endişeler etrafında şekillenirken basında “sanat” diye bir kategori bulunmadığından edebiyat da henüz güzel sanatlar kategorisinde değerlendirilmiyordu. İntikâd’da Muallim Naci’nin edebiyatı tarifi Şinasi ve Namık Kemal’de görüldüğü gibi ahlaki endişeler etrafında şekillenmiştir. İntikâd’ın yayımlandığı 1887/1888’de Türk edebiyatında edebiyatı ahlakın altında değil, sanat kategorisinde bir güzel sanat sayan anlayış henüz yeni yeni kendini göstermeye başlamıştır. Muallim Naci’nin edebiyat tarifi bu anlamda bir güzel sanat tarifi değilse bile ahlakı sanatın şartından ziyade sonucu olarak kabul eden yeni sanatın ahlak anlayışına karşıt bir durum teşkil etmemektedir.

1304/1887-1888 yayımlanan İntikâd basım halindeyken Beşir Fuat öldüğü için kendisi bu basımı görememiştir. Beşir Fuat 31 Kânunusani 1301 tarihli, Fazlı Necip’e yazdığı bir mektupta İntikâd’ın yakında Cep Kütüphanesi’nin yirmi dördüncü adedi olarak neşredileceğini söylemektedir. Eser Muallim Naci’nin dört, Beşir Fuat’ın üç mektubundan oluşmaktadır. İntikâd 1999’da Handan İnci tarafından hazırlanan Şiir ve Hakikat serisi içinde (s. 347-402.) ve 2012’de Ahmet Ağır tarafından tekrar yayımlanmıştır.

Yazarların biyografisi için bk. "Muallim Naci". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü .http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muallim-naci / "Beşir Fuat". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/besir-fuat