Münif Paşa’nın Batı retoriğini anlatan eseri. İlm-i Belâgat-La Rhétorique, Münif Paşa’nın Batılı kaynaklardan yararlanarak oluşturduğu, tamamlanmamış ders notlarıdır. Aristoteles’ten beri sistemleşen retorik bu eserin temel konusudur. İlm-i Belâgat-La Rhétorique’in dışında aynı kitapta yine Münif Paşa’ya ait Hikmet-i Hukuk ve İlm-i Servet derslerinin notları da yer alır.

İlm-i Belâgat-La Rhétorique belâgata dair eserler içinde konuları, tasnifi, kaynakları, terimleri ve müellifinin yenilikçi bakış açısıyla diğer belâgat kitaplarından pek çok yönden ayrılır. Eserin adı her ne kadar İlm-i Belâgat olsa da içerik olarak klasik belâgat anlayışının dışındadır. Zaten bu ders notları hukuk öğrencilerine yönelik hazırlandığı için meseleye hitabet ve tesir yönünden bakılmaktadır. Genel olarak ele alınan konu Batı retoriği ve hitabet sanatıdır. Yazma yöntemleri ve edebî metin oluşturma gibi konular yerine muhatabı ikna etme, güzel ve tesirli konuşmanın kuralları anlatılır. İlm-i Belâgat-La Rhétorique 4 ana bölümden oluşmaktadır: Tasavvur (İnvention), Tertîb (Disposition), Beyân (Élocution) ve Fiil (Action). Bu bölümler de kendi içinde çeşitli alt başlıklara ayrılmıştır. Ancak eserde Fiil (Action) bölümü eksiktir. Klasik belâgatin meânî ve beyân bahsi isim olarak yer alsa da içeriği klasik belâgattaki ile aynı değildir. Belâgatin bedî bahsi ile fesâhat terimi ise eserde hiç yer almaz. Verilen metin örneklerinin büyük çoğunluğu Batılı müelliflere aittir. Aristoteles, Sokrates, Racine, Cicero, Volney, Jean Jacques Rousseau, François Fénelon, Quintilianus, Pierre Corneille, Montesquieu eserde isimleri zikredilen müelliflerdir. Türk edebiyatından sadece Nâbî, Fuzûlî ve Nâmık Kemal’e ait metin örnekleri verilmiştir. Münif Paşa’nın bu eseri, Süleyman Paşa’nın Mebâni’l-İnşâ’sından sonra Batı retoriğini daha yoğun bir şekilde Türk edebiyatı nazariyesine taşımıştır ve Tanzimat’tan sonra klasik belâgat anlayışındaki değişim ve dönüşümü göstermesi açısından da önemlidir.

Eser, yazma olarak kalmış ve eksik olan bölümü de müsvedde kâğıtlardan temize geçirilememiştir. Tek nüshası yazma hâlinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları arasında Nu. K 219’da kayıtlıdır. Eserde Batı retoriğine ait terimlerin Fransızca karşılıkları Latin harfleriyle verilmiştir. Eserin ne zaman yazıldığına dair hiçbir kayıt yoktur. Ancak bu eser Münif Paşa’nın, Mekteb-i Hukuk’ta ikinci maarif nazırlığı döneminde verdiği derslerin notu olduğuna göre 1870’li yılların sonlarında yazılmış olmalıdır. Eser üzerindeki ilk dikkatler Kazım Yetiş (1996) ve Ali Budak’a (2004) aittir. Esere dair iki yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Kılıç 2017, Özsarı 2019).

Yazarın biyografisi için bk. “Münif Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munif-pasa