İHalil Edib Beyin telif romanı. Yazarın “Arz-ı Merâm” kısmında toplumsal bir meselede üstüne düşen vazifeyi yerine getirmek düşüncesiyle kaleme aldığını söylediği bu eser, kadının toplum içindeki yerini belirlemek ve ideal kadın örneğini sergilemek gayretindedir. Eser üzerine inceleme yapan Haluk Öner ve Macit Balık İki Refîka Yahut Bir Nümûne-i İzdivâc’ı konusu, konuyu işleyiş biçimi ve kullanılan teknikleri açısından Tanzimat dönemi roman anlayışının bir devamı olarak görür.

Tanzimat dönemi romancıları gibi toplumsal bir meseleyi anlatıcının varlığını romanda hâkim kılarak didaktik bir bakış açısıyla vermesi, anlatıcının kahramanlarına dahi söz hakkı tanımayan baskın bir varlık olarak yer alması, kadın üzerinden verilen toplumsal mesajları tekrar etmesi; iyi-kötü, ideal-olumsuz düalizminin sürdürülmesi ve iyi olanın olumlanması, evlilik konusunda tercih hakları ve ailenin yönlendirmesi gibi hususlar başta olmak üzere birçok etken İki Refîka Yahut Bir Nümûne-i İzdivâc’a Ara Nesil döneminde yazılmış olmasına rağmen daha çok Tanzimat edebiyatının genel eğilimlerini yansıtan bir roman hüviyeti vermektedir (Öner ve Balık 2018: 17-18).

Halil Edib’in, Racaizade Mahmut Ekrem’den kadınlar hakkındaki görüşlerini destekleyecek bir şekilde yaptığı epigram ile başlayan romanda olay örgüsü isimleri Ş. ve K. olarak gösterilen, karakter ve yapı bakımından oldukça farklılık göstermekle birlikte hem okul arkadaşı hem de komşu olan iki kadın üzerinden ilerlemektedir. Bu iki zıt karakterden Ş Hanım, “irfanı, gayreti, edibâne harekâtı ile” ideal karakteri temsil etmektedir. K. Hanım ise “Ş Hanım gibi dersten, marifetten ziyade, haylazlığa, ziyankârlığa, istihzaya, azametfürûşluğa meyyal” olarak gösterilir. Burada olumsuz karakterin tarif edilişi bile ideal karakterin özellikleri ile mukayese edilerek veriliyor olması yazarın konuya bakışında vermek istediği mesajı ortaya koymaktadır.

Okul hayatından sonra evlilik ile yolları ayrılan ve birbirlerinden haberdar olamayan iki arkadaşın münasebeti K Hanım’ın Ş Hanım’a yazdığı mektupla yeniden başlar. Roman kişilerinin iç dünyalarına giremeyen ve çoklu bakış açısı geliştiremeyen yazarın mektup tekniğini kullanmayı tercih etmesi de iki arkadaşın -kadın olarak- hayata bakış açılarını daha rahat işlemesini sağlamıştır. Yazar, kadınları kendi ağzından konuşturarak okuyucu üzerinde uyandırmak istediği etkiyi artırma yoluna gider.

Romanın sonunda K Hanım çeşitli perişanlıklar yaşamıştır, Ş Hanım ise “mesudane” bir hayat sürmektedir. Yazarın vermek istediği mesaja göre bu iki sonucu doğuran sebeplere bakıldığında, Ş Hanım ailesinin ve toplumun kendisinden beklediği her şeyi yerine getirdiği, ilim irfan ve ahlak yönünden kendisini geliştirdiği; eşine ve ailesine bağlı sorumluluk sahibi bir kadın olarak yaşadığı için bu mutluluğu yakalamıştır. K Hanım ise beklentilerin aksine hayatı yaşama arzusuna kapılarak vazifesinden kaçması sonucunda başarısız evlilikler yapmış ve mutsuz olmuş olarak gösterilir. Geleneksel hikâye anlatıcısı izlenimi taşıyan roman bir öğretinin okuyucuda yer etmesi amacıyla kurgulanmış bir eserdir.

İki Refîka Yahut Bir Nümûne-i İzdivâc, 1886/1887 yılında İstanbul’da A. Maviyan Şirket-i Mürettibe Matbaasında basılmıştır ve 51 sayfadan oluşmaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Edİb, Halİl Edİb Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/edib-halil-edib-bey