Mehmed Tevfik’in kadınların eğitimini konu alan romanı. Eser, iç içe hikâyeler şeklinde kurgulanmış; “Gelin Odası”, “Kabristan”, “Suzişli İzdivaç”, “Hikâye”, “Süleyman Efendi ile Zevcesi” alt başlıklarıyla İstanbul’un sosyal yaşantısını, âdetlerini, gelenek ve göreneklerini ihtiva eden kurmaca metinlerden oluşur. Bunlardan “Gelin Odası”, gelin çeyizini merkeze alarak evlenme âdetleri hakkında bilgiler verir. Esere göre 13-14 yaşından itibaren evlilik çağına gelene kadar kızlar için bir evi süslemeye yetecek kadar çeyiz tedarik edilir fakat bu çeyizler, gelin odasını ziynetlendirmek içindir. Bu çeyizin de en müstesna parçası, döşemesidir. Makbul olan döşeme ise üç yanı kerevetli, eski zaman odalarının döşemesidir.

Gelin odasını teşkil eden çeyizlerle ilgili bilgiler, teferruatlı bir şekilde verilmektedir. Şilteden mangala, halıdan kahve tepsisine, süpürgeye çeyizi oluşturan eşyalar detaylandırılır. Eser, gündelik hayattan pek çok bilgiyi içermesiyle ansiklopedik nitelikte bir romandır.

Yazara göre asıl çeyiz, hacle olarak tanıttığı gelin odasını donatan süslerdir ve hacle köşesi için balmumundan yapılan süsler hakkında da teferruatlı bilgilere yer verilir. Bütün bunlarla beraber gelin hanımın donanması için gerekli olan sorguç, duvak, tüller, sırmalı entari ve şalvar gibi unsurlardan da bahsedilir. Eserde dikkat çekici çeyiz parçalarından biri de nahl olarak adlandırılan, balmumundan mamul bir ağaçtır ki üzerine elmadan pabuca envai çeşit obje asılarak gelin köşesine konur ve bu objeler de nahlın kendisi gibi balmumundan yapılmıştır. Balmumumun rahat işlenmesinin verdiği kolaylığın, süslemelerde ustalıkla ve biraz da abartılı bir şekilde kullanıldığı anlaşılmaktadır. Mükemmelen donatılıp süslenen şeyler için “nahl gibi donatılmak” tabiri kullanıldığı da eserde yer alan bilgiler arasındadır. Kitapta nahl ile ilgili bir de hikâye anlatılmaktadır.

“Kabristan” bölümünde, zıtlıklarla kaim olan dünyanın ahvalini yansıtırcasına eğlence âdetlerine mukabil Ali İlmi Efendi’nin başından geçen bir hikâye nakledilir. Bu hikâye çerçevesinde insan psikolojisinin en karanlık noktaları işlenir, irdelenir. Hikâyede mezar taşına hakkolunmuş manzum bir kitabe örneğine rastlanır. Ayrıca ölüm, fanilik, ayrılık, aşk, sevgili gibi konuları ihtiva eden manzumelere de yer verilmiştir.

“Suzişli İzdivaç” bölümünde evlilik müessesesi hakkında bilgilere yer verilirken ağırlıklı olarak bu konuda yapılan hatalara dikkat çekilir. Evlilik konusu, hem kadın hem erkek açısından ele alınarak açıklanmaya çalışılır. Bu bölümden hemen sonra gelen hikâye bölümünde de Naili merkeze alınarak bir evlilik öyküsü anlatılır. Romanda genel itibarıyla kadınların eğitiminden başka halkbilimine fayda sağlayacak örf ve âdetlere de yer verilmiştir.

Klasik Türk geleneğinde bir kültür vesikası olarak yaşatılan gelin odası kavramı; dekoru, oluşturulmasının arkasındaki zihniyeti ile kültür tarihine hizmet sağlar. Oğlunu zengin bir ailenin kızıyla evlendirmek isteyen bir annenin, bu yolda oğlunu eşinden ayırma çabasının sebep olduğu aile faciası ve dramı ile töre romanı ile tezli roman arasında bir tür olarak sayılmaya müsaittir. Eserin son cüzü çıktığında basında tamamen milli bir roman olarak tanıtılmış ve yazarına millet adına teşekkür edilmiştir.

1301/1883 tarihinde Kitapçı Kasbar tarafından Mahmud Bey Matbaası'nda basılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Tevfîk, Mehmed Tevfîk, Çaylak Tevfîk, Çopur Tevfîk, Mehmed Tevfîk-i Dehlevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tevfik-mehmed-tevfik-caylak-tevfik