IKDÜ'L-CÜMÂN FÎ TÂRÎH-İ EHLİ'Z-ZAMÂN TERCÜMESİ (SÂLİM)
Bedreddin el-Aynî’nin Ikdü’l-Cümân adlı eserinin bir kısmının çevirisi
Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi (d. 1099/1688 - ö. 1156/1743)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Bedreddin el-Aynî’nin (ö. 855/1451) 850 (1446) yılına kadar gelen umumi tarihi olan İkdü’l-Cümân fî Târîhi Ehli’z-Zamân ya da Târîhu’l-Bedrî olarak da bilinen hacimli Arapça eserinin tercümesi amacıyla Nevşehirli Damad İbrahim Paşa'nın kurduğu bir tercüme heyeti dâhilinde, Mirzâ-zâde Sâlim Efendi'nin (d. 1099/1688 - ö. 1156/1743) söz konusu eserden bir parçayı Türkçeye tercüme ettiği eser.

Sâlim Efendi kaynak metnin Hz. Âdem'den Hz. Sâlih'e kadar olan dünya tarihi ile heyet ve coğrafyadan bahseden ve on bir cüzden ibaret olan ilk cildinin birinci kısmını tercüme etmiştir. Esere bir mukaddime yazan Sâlim Efendi, burada müellif ve esere dair bilgi vermiş, Aynî'nin heyet konusundaki hatalarını düzelterek bir kısım eklemelerde bulunmuş ve esere aslında bulunmayan 44 burç resmi ilâve etmiştir (Aydüz 1997: 155).

Sâlim Efendi'nin tercüme edip bir mukaddime yazdığı kısmın bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail 318 numarada bulunmaktadır. Bu nüshaya göre münşiyâne bir üslubun hâkim olduğu bir girişle tercümesine başlayan Sâlim Efendi bir sayfalık hamdele ve salvele bölümünden sonra devrin padişahını medhedip sözü İbrahim Paşa'ya getirir. Paşa'nın ilim ve ulemayı himayesini vurgulayıp onun emri üzerine Ikdü’l-Cümân'ın ulemaya bölüştürülerek tercüme edilmesinden bahseder. Bu bağlamda kendisine de kaynak metnin ilk cildindeki 11 cüzün tevdi edildiğini belirtirken tercümesinin başına kaynak metin ve yazarından bahsettiği bir mukaddime eklediğini açıklar. Murat Sula, Sâlim'in Selâmetul-İnsân fî Muhâfazati‟l-Lisân adlı eserinde ise tercüme ettiği miktarın, eserin başından itibaren on beş cüz kadar olduğunu yazdığını ifade etse de bunun bir yanılma olduğunu düşündüğünü belirtir (2009: 57). Bir sayfa kadar süren bu mukaddimeden sonra Sâlim Efendi kaynak metnin girişi de dâhil olarak kendisine tevdi edilen kısmı tercüme etmeye başlar. 

Genel olarak Ikdü'l-Cümân hususi olarak Sâlim Efendi'nin tercümesine dair müstakil bir çalışma yapılmadığı görülmektedir. Ancak Salim Aydüz, “Lale Devrinde Yapılan İlmî Faaliyetler” başlıklı çalışmasında diğer tercüme projeleri gibi Ikdü'l-Cümân tercümesi hakkında da önemli bilgiler vermektedir (1997). Büyük oranda Aydüz'ün çalışmasının kaynak alındığı Türkiye'de Tercüme Müesseseleri adlı kitapta da İkdü'l-Cümân tercümesine dair bilgiler bulunmaktadır (Kayaoğlu 1998).

Müellifin/mütercimin biyografisi için bk. "Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salim-mirzazade-mehmed-emin-efendi

Eserden Örnekler


... ve ol âsâf-ı pür-şerefün dahi zât-ı avârif-simât u ma'âlî-sıfâtı hâvî envâ'-ı ma'ârif ü dekâyık fazl u kemâlâta bi-kemâlihî vâkıf olup bi'l-cümle ulûm u irfâna vukûf-ı tâmmı ve sâyir ma'ârif-i cüz'iyyeye dahi ragbet ü ihtimâmı var idi (Mirzâ-zâde Sâlim [yz.]: 2b).

Hamd ol Allâh'a ki kâ'inât, ulûhiyyetine delîl-i bâhir ve ihtilâf-ı leyl ü nehâr ve tegayyür-i evkât u arzeynün mâ üzere inbisâtı ve irtifâ'-ı semâvât u eflâkün cereyânı ve anda vâki' olan neyyirât vahdâniyyetine bürhân-ı zâhirdür...

ve ba'de bu muhtâc-ı rahmet-i Rabb-i ganî Ebâ Muhammed Mahmûd bin Ahmed el-Aynîdür ki hadâset-i sinn ü unfuvân-ı şebâbumda mebde'-i dünyâdan sekiz yüz beş hudûdına gelince bir târîh cem' eylemiş idüm ki kısas-ı enbiyâ aleyhimü's-selâmı hâvî ve dahi sonra mürûr iden ezminede hulefâ vü mülûk miyânında havâdisden ne vâki' oldı ve ol devletleri ve a'yânun vefeyâtını bi'l-cümle ayân ve ol mecmû'anun evvelinde melekût-ı ulviyye vü süfliyyenün ahvâlin beyân eylemişdüm (Mirzâ-zâde Sâlim [yz.]: 4b).

Kaynakça


Aydüz, Salim (1997). “Lale Devrinde Yapılan İlmî Faaliyetler". Dîvân: İlmî Araştırmalar, II/3: 143-170.

Kayaoğlu, Taceddin (1998). Türkiye'de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.

Mirzâ-zâde Sâlim (yz). Tercüme-i İkdu'l-Cümân. Süleymaniye Ktp. Lala İsmail 318.

Sula, Murat (2009). "Mîrzâde Mehmed Sâlim Efendi (Hayatı ve Eserleri). Nüsha, 9/28: 41-72.

Atıf Bilgileri


Yazar, Sadık. "IKDÜ'L-CÜMÂN FÎ TÂRÎH-İ EHLİ'Z-ZAMÂN TERCÜMESİ (SÂLİM)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ikdu-l-cuman-fi-tarih-i-ehli-z-zaman-tercumesi-salim. [Erişim Tarihi: 04 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 TEZKİRETÜ’Ş-ŞU’ARÂ (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
2 DÎVÂN (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Hüseyin Güfta
Görüntüle
3 NEYLÜ'R-REŞÂD FÎ EMRİ'L-CİHÂD Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Dr. Öğr. Üyesi Şule ERASLAN
Görüntüle
4 SELÂMETÜ'L-İNSÂN FÎ MUHÂFAZATİ'L-LİSÂN Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 MÂHİYYETÜ'L-ÂŞIK / MÂHİYYETÜ'L-UŞŞÂK Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Cafer MUM
Görüntüle
6 TERCÜME-İ LUGAT-I VASSÂF (SÂLİM) Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi Prof. Dr. Cafer MUM
Görüntüle
7 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
8 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
9 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
10 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
11 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
12 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
13 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
14 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
15 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
16 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle