Sadreddin Konevî’nin (ö. 673/1274) Fâtiha sûresinin tefsiri çerçevesinde tasavvuf metafiziğinin temel meselelerini ele aldığı en hacimli eseri. Tam adı İʿcâzü’l-beyân fî teʾvîli ümmi’l-Kurʾân olan eserde Konevî, belli başlı bütün görüşlerini ayrıntılı şekilde ortaya koymaktadır. Eser, iki ana bölümden müteşekkildir. Kitabın yaklaşık olarak yarısına tekabül eden “Genel Mukaddime” başlıklı ilk bölümde Konevî öncelikle eseri yazma amacını belirtir. Bu meyanda Fâtiha sûresinin Kur’ân’ın özeti olmasına dikkat çeken Konevî, bütün hakikatleri bünyesinde barındırması hasebiyle Kur’ân’ın anlam katmanlarını ele alarak Hakk’ın insana hitabının genel hususiyetlerini ortaya koymayı hedefler. Bu meyanda ona göre eserin içerdiği konular ve üslubuna da değinen Konevî, bu bölümde ağırlıklı olarak bilgi yöntemi meselesini izah eder. Bu çerçevede Konevî’ye göre biri nazarî delillerden ve kıyaslardan hareketle gerçeğe ulaşma çabasını ifade eden burhan yolu, ikincisi ise kalbin arındırılması, ruhun güçlendirilmesi ve Hakk’a sülûk etme esaslarına dayanan müşahede yolu olmak hakikate ulaşmada temelde iki yöntem bulunur. Konevî diğer eserlerinde rastlanan felsefe eleştirisine burada daha ayrıntılı şekilde yer vererek, salt aklî yöntemlerin hakikate ulaşmada yetersiz kaldığını öne sürüp bunun nedenlerini gösterir. Ayrıca bir hadiste dile getirildiği şekliyle her ayetin zâhir, bâtın, had ve matla olmak üzere dört anlam katmanına sahip olduğunu; bu katmanların her birinin sırasıyla duyular, misal, ruhlar âlemine ve a‘yân-ı sâbite mertebesine ait anlamları içerdiğini belirten Konevî, harflerin ve Fâtiha sûresinde geçen ilâhî isimlerin de anlamlarına değinir. Eserin ikinci kısmı ise Fâtiha sûresinin tefsirini içerir. Her bir ayeti müstakil bir bölüm altında açıklayan Konevî, bir kudsî hadiste belirtildiği üzere bu sûrenin birincisi Hakk’a, ikincisi kula, üçüncüsü ise hem Hakk’a hem de kula ait olan üç kısma ayrıldığına dikkati çeker. Hakk’a ait kısımlar kapsamında hamd, Allah, Rab, Rahmân, Rahîm, mülk ve mükellefiyet gibi kavram ve ilâhî isimlerden hareketle Hakk’ın mevcutları çeşitli mertebelerde izhar etmesi üzerinde durur. Kula ait olan ikinci kısımda amel-ibadet ilişkisi çerçevesinde Tanrı ve insan arasındaki münasebet konusunu izah eder. Üçüncü kısımda ise kulların Allah’tan talepleri çerçevesinde dua, saadet, isyankârlık, gazap gibi kavramlar üzerinde durur. Konevî ilâhî isimler teorisini geniş şekilde bu kitapta işlemiş, çeşitli vesilelerle kıyamet alâmetleri, mehdînin gelişi gibi konulara da atıflar yapmıştır. Eser, Abdülkâdir Ahmed Atâ tarafından tahkikli olarak yayımlamış (Kahire, 1970), Ekrem Demirli Fâtiha Suresi Tefsiri adıyla Türkçeye kazandırmıştır (İstanbul, 2002).

Müellifin biyografisi için bk. "Konevî, Sadreddin", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/konevi-sadreddin