Sâlim Efendiʾnin (d. 1195/1780-81 - ö. ?/?), Nizâmî-i Gencevî (ö. 1209) ve Şeyhî’nin (ö. 834?/1431?) eserlerini örnek alarak yazmış olduğu aşk mesnevisi. Şair, eserin ismini “asıl konunun işlendiği bölüm”e geçişte bulunan “matla‘-ı dâstân-ı Husrev ü Şîrîn” başlığında zikretmektedir. Sâlim Efendi, Husrev ü Şîrîn mesnevisini 1215/1801 tarihinde yazmıştır. Şair, eserin yazılış tarihini mesnevide bulunan tarih kıtʾasındaki “âsâr-ı ʿaşk-ı dil-cû” ibaresinde ebced hesabıyla, aynı zamanda 4631. beyitte de “lafzen” söylemektedir (Ayan Nizam 2010a: 42-43).

Şairin III. Selîmʾe sunduğu mesnevisi, 166 başlık ve 4638 beyitten meydana gelmektedir. Husrev ü Şîrîn, mesnevi nazım şekli dışında 16 tardiyye, 1 tercîʾ-i bend ve 1 kıtʾadan oluşan hacimli bir eserdir. Eser, aruzun "mefʿûlü mefâʿilün feʿûlün" kalıbıyla yazılmış, sadece tarih kıtʾasında "mefʿûlü fâʿilâtün mefʿûlü fâʿilâtün" kalıbı kullanılmıştır (Ayan Nizam 2010a: 14, 32-33).

Husrev ü Şîrîn hikâyesi, Şeh-nâme, Taberî Tarihi, Habîbüʾs-Siyer gibi tarihî kaynaklara dayanmaktadır. Husrev ü Şîrîn, Ferhâd u Şîrîn ve Ferhâd-nâme isimleriyle yazılan mesnevilerin konusu, Sâsânî hükümdarlarından Husrev Pervîzʾin savaşları ve aşklarıdır (Ayan Nizam 2010a: 1). Gerçek bir aşk hikâyesinden etkilenilerek yazılan bu mesneviler, İran edebiyatında olduğu kadar Türk edebiyatında da oldukça fazla rağbet görmüştür. Kaynaklarda Türk edebiyatında bu konularda yazılmış yirmiden fazla mesneviden bahsedilmektedir. Anadolu sahası Türk edebiyatında Husrev ü Şîrîn yazma geleneği, Sâlim Efendiʾnin Husrev ü Şîrîn mesnevisiyle belki de sona ermiş olur (Ayan Nizam 2010a: 7-9).

Sâlimʾin, Nizâmî ve Şeyhîʾnin Husrev ü  Şîrîn mesnevilerini gördüğü, onların eserlerindeki bazı konuları aldığı ve bazılarına da değinmediği anlaşılmaktadır. Şeyhîʾnin sözü çok uzattığını düşünen şair, sadece ana konuları anlatarak mesnevisini daha kısa yazmaya çalışmıştır. Beşerî bir aşk hikâyesi olan bu mesnevide, şair dinî, tasavvufî ve ahlaki konulara fazla değinmemiş, Nizâmî ve Şeyhî gibi konunun akışını keserek hikmetli sözler ve öğütler söylememiştir. Mesnevi nazım şekliyle yazdığı bölümlerde Şeyhî ve Nizâmî etkisinde olan şairin, tardiyelerde Şeyh Gâlibʾin Hüsn ü Aşkʾındaki tardiyeleri örnek aldığı görülmektedir. Bugüne kadar bilinen tardiye sayılarına bakıldığında Sâlimʾin, 16 tardiyeyle en çok tardiye yazan şair olduğu anlaşılmaktadır (Ayan 2010: 422-424; Ayan Nizam 2010a: 308-309).

Bu mesnevinin yazma nüshaları Tahranʾda Kitâbhâne-i Meclis-i Şûra-yı Millîʾde 8574, Vatikanʾda ise Vatikan Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar Bölümünde Vat. Turco 284 numaralarıyla kayıtlıdır (Ayan Nizam 2010a: 15-16). Sâlim Efendi’nin Husrev ü Şîrîn mesnevisi üzerine Elif Ayan tarafından bir doktora tezi hazırlanmış (2010), eser yine Elif Ayan Nizam tarafından kitap olarak yayımlanmıştır (2010a-b).

Şairin biyografisi için bk. “Sâlim, Seyyid Mustafa Sâlim Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salim-seyyid-mustafa-salim-efendi