Muhyî-i Gülşenî (ö. 1604) tarafından Fettâhî-i Nişâbûrî’nin (ö.1448) Farsça yazdığı mensur Hüsn ü Dil adlı alegorik hikâyenin aynı ad ve üslupla genişletilerek Türkçeye aktarılmış biçimi. Hüsn ü Dil hikâyesi bilinmeyen bir tarihte Keşfî (ö. 1538-39), 1512’de Lamiî (ö. 1532), 1517’de Âhî (ö. 1517) tarafından mensur olarak tercüme edilmiştir. 1586-87 ve 1593-94 yıllarında Yenipazarlı Vâlî (ö. 1598-99) tarafından manzum olarak iki ayrı versiyon şeklinde yazılmıştır. Eser ayrıca kimliği tespit edilememiş Sıdkî isimli bir şair tarafından manzum kaleme alınmıştır. Muhyî-i Gülşenî ise eserini mensur olarak yazmış, bununla birlikte Arapça, Farsça ve Türkçe olmak üzere birçok beyit eklemiştir. Muhyî'nin eseri 986/1578-79 yılında tamamlanmıştır.

Her bir müellif hikâyeye küçük eklemeler yapmıştır. Bunlardan en önemlisi Lamiî’nin tasarruflarıdır. Lamiî hikâyede Fettâhî’nin kullanmış olduğu kimi isim ve kavramları yerlileştirmiş, Osmanlı coğrafyasında daha anlaşılır muadilleriyle yer değiştirmiştir. Muhyî ise eserin alegorik yapısını dikkate alarak hikâyeye birçok alegorik kahraman eklemiştir. Muhyî hikâyedeki kahraman sayısını neredeyse iki katına çıkarmış olduğu hâlde eserin alegorik yapısını korumayı başarmıştır. Eser, alegorik hikâyelerin temel unsurlarını (bk. Açıl, 2018: 133-139) bünyesinde barındırmakta olup aynı anda hem Hüsn ve Dil arasındaki aşkın macerasını hem de bir seyr ü sülûk hikâyesini anlatmaktadır (Konu özeti için bk. Vâlî'nin Hüsn ü Dil'i).Hüsn ü Dil’de insanın iyi ve kötü özellikleri arasında bedeni ele geçirme savaşı alegorik bir üslupla anlatılmaktadır. Eser, klasik Türk edebiyatının en başarılı alegorik hikâyelerinden biri olup Fuzulî’nin Sıhhat u Maraz’ı ve Şeyh Gâlib’in Hüsn ü Aşk’ı başta olmak üzere birçok eseri özellikle alegorik anlatım tekniği açısından etkilemiştir.

Muhyî, eserini yazdığı sırada Lamiî ve Âhî’nin tercümelerini bilmektedir. Nitekim eserin girişinde ikisinden söz etmekte, Lamiî’nin eseri tercüme ettiğini, Âhî’nin ise eseri kısaltmak isterken daha fazla uzattığını dile getirmektedir. Kendi eserindeyse birçok hakikat ve incelik bulunduğunu, eseri muhtasar bir tarzda yazdığını iddia etmektedir. Anlaşıldığı kadarıyla Muhyî kendinden önce Hüsn ü Dil yazan Keşfî ve Vâlî’den haberdar değildir.

Muhyî-i Gülşenî’ye ait Hüsn ü Dil’in bilinen tek nüshası Mısır’daki Darü’l-Kütübi’l-Kavmiyyeti’l-Hıdiviyye 7128 numaralı, 466 varaklık bir yazmanın 253b-270a varakları arasında bulunmaktadır. Yazmanın istinsah tarihi 999/1590-91'dir. Muhyî'nin Hüsn ü Dil'i üzerine Berat Açıl tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Muhyî-i Gülşenî, Ekmekçi-zâde Şeyh Muhyiddin Muhammed Gülşenî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/muhyii-gulseni-ekmekcizade-seyh