Şâkir Ahmed Paşa’nın Kur'an-ı Kerîm'deki sûre isimleri ve âyet sayılarına dair manzumesi. Bursalı Mehmed Tâhir Bey’in “…‘Add-i Âyi’l-Kur’ân isminde gayr-ı matbu manzumesi vardır.” (Bursalı 1333: 265) şeklinde haber verdiği bu eserinde, Kur’ân-ı Kerim’deki tertip sırasına göre Fâtiha’dan Nâs sûresine kadar sûre adları birer beyitte nazmedilmiştir. “Hâzâ el-Tertîb-i Hulâsatül-Ahkâm Hazret-i Vâlîyü’l-Nagamî Devletlü Şâkir Ahmed Paşa Sellemullâhi Te‘âlâ fî‘d-Dâreyn” başlıklı eserde, sûrelerin dileklerin gerçekleşmesindeki rolüne (havassına) ve ebced hesabıyla her sûrede kaç âyet bulunduğuna işaret edilmektedir. Mesnevi tarzındaki 135 beyitlik bu eserde, aruzun fe‘ilâtün mefâ‘ilün fe‘ilün kalıbı kullanılmıştır.

Eser, mukaddime tarzında 19 beyitlik bir girişle başlamaktadır. Manzûmelerinde Şâkir mahlasını kullanan şair, bu bölümde eserin genel niteliklerini âdeta özetlemiştir. Mahlasını bu bölümde anmıştır (4. beyit). Şair, eserini Hulâsatü’l-Ahkâm olarak isimlendirdiğini (18. beyit), bu ismin aynı zamanda ebced hesabıyla eserin yazıldığı 1222/1807 tarihine de işaret ettiğini bildirmiş ve eserin tertip özelliklerini (10-15. beyitler) açıklamıştır. Bu açıklamalara göre, beytin başındaki ilk bir ya da birkaç harfin ebced değeri, o beyte konu olan sûrenin âyet sayısını göstermektedir. Metinde bu harfler kırmızı mürekkeple yazılarak vurgulanmıştır. Şâkir Ahmed Paşa, sûrelerdeki âyet sayıları ile ilgili ihtilâflarda, yedi kıraat imamından biri ve Kûfe ekolünün temsilcisi olan Ebû Bekr Âsım (ö. 127/745) ve onun öğrencilerinden Ebû Ömer Hafs’ın (ö. 180/796) rivayetini esas aldığını da bu bölümde dile getirmiştir.

Mesnevide “İbtidâ Kerden Beyân-ı Süver” başlığı altında asıl konuya geçilmektedir. Bu bölümde her beyitte bir sûre ele alınarak sûrenin anlamı ve havâssı ile bağlantılı öğütler verilmektedir. Eserin bu yönüyle bir nasihat-nâme özelliği taşıdığını da söylemek mümkün görünmektedir. Eserde sûre adları verilirken, 109 sûrede ilk adları, 3 sûrede ikinci adları (Muhammed sûresi yerine “Kıtâl”, Kalem sûresi yerine “Nûn” ve İnsan sûresi yerine “Dehr”), 2 sûrede de sûre adını çağrıştıran ve beytin anlamıyla ilgili (aynı kökten türemiş ya da sûrenin içerisinde geçen) sözler kullanılmıştır (Mutaffifîn sûresi için “Tatfîf”, Alak sûresi için “İkrâ ve Rabbüke’l-ekrem”). Sûrelerin adları verilirken bir yandan sûrenin adının taşıdığı anlama işaret edilmiş, diğer yandan sûrede verilen mesaja dikkat çekilmiştir. Esere bir bütün hâlinde baktığımızda şairin, Kur'ân-ı Kerîm’e ve Arapçaya oldukça vâkıf olduğu anlaşılmaktadır. Eserde şairin, 114 sûrenin adlarını beyitlere sığdırmaya çalışırken zaman zaman zorlandığı hissedilmekte, az da olsa vezin kusurlarıyla karşılaşılmaktadır. Dil özellikleri açısından sade diyemeyeceğimiz eserde, bir Arap atasözüne de yer verilmiştir: “Hayrü’l-kelâmi mâ kalle ve delle” (16. beyit) “Sözün en hayırlısı az ama meram ifade edenidir.”

Eserin tek yazma nüshasına ulaşılmıştır: Ankara Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: 06 Mil Yz A 810/3, vr. 22a-25b. Eser, bir inceleme ile birlikte Latin harflerine çevrilerek yayımlanmıştır (Özkat 2016).

Şairin biyografisi için bk. "Şâkir, Ahmed Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sakir-ahmed-pasa