Hz. Muhammed’i konu alan ilk mensur hilye. Eser, kütüphanelerde Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye, Hilye-i Şerîfe, Tercüme-i Şemâ’il-i Şerîf, eş-Şemâ'ilü'n-Nebevîye ve'l-Hasâ'ilü'l-Mustafâviye gibi farklı adlarla kaydedilmiştir. Ancak bunlar arasında en çok Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye adı ön plana çıkmıştır. Eserin adının birçok akademik çalışmada Hilye-i Celîle ve Şemâ’il-i ‘Aliyye şekliyle anılması yanlıştır. Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye III. Murâd (ö.1595)’ın isteği üzerine kaleme alınmış olup 988/1580-81 yılında tamamlanmıştır. Mensur olmasına rağmen 8 manzum parça ihtiva eder.  Bu manzumelerin 5’i Farsça, 2’si Türkçe, 1’i Arapçadır. Eser, Hz. Peygamber’e övgü ile başlayıp sebeb-i telif ile devam eder. Hz. Peygamber’in hilyesinin bütün ayrıntısıyla verildiği bölümden sonra dua ile sona erer.

Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye, şekil ve muhteva açısından baştan sona manzum hilyelerle aynı özellikleri taşımaktadır. Manzum hilyelerin en güzel ve olgun örnekleri de genellikle ana hatlarıyla Hz. Peygamber’e övgü, sebeb-i telif, Hz. Peygamber’in hilyesi ve dua bölümlerinden oluştuğu gibi Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye de söz konusu bölümlerden oluşmaktadır. Bu yönüyle eser, mensur hilyelerin başarılı bir örneği durumundadır. Manzum hilyelerde olduğu gibi bu eserde de Hz. Peygamber’in hilyesi ile ilgili rivayetler verilmiş daha sonra bu rivayetler üzerine açıklamalar yapılmıştır. Eserde Hz. Peygamber’in mucizelerine ayrıntılı bir şekilde yer verilmesi farklılık olarak görünmektedir (Erdoğan 2018:60). Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye ile Hoca Sa‘deddîn Efendi’nin küçük oğlu Mehmed Es‘ad Efendi’nin Gülistân-ı Şemâ’il adlı manzum Hz. Peygamber hilyesi arasındaki dikkat çekici bazı benzerlikler, Şeyhülislam Hoca Sa‘deddîn Efendi’nin hilyesinin Mehmed Es‘ad Efendi’ye hilye yazma konusunda ilham kaynağı olduğunu göstermektedir. Gerek yukarıda sıralanan sebeplerden dolayı gerekse mensur hilye türünün ilk ve güzel örneklerinden biri olması sebebiyle Hilye-i Celiyye ve Şemâ’il-i ‘Aliyye, Şeyhülislam Hoca Sa‘deddîn Efendi’nin önemli edebî eserlerinden biri olarak kabul edilmelidir (Erdoğan 2018: 59). Eserin dili oldukça ağırdır. Yalnız Arapça rivayetler açıklanırken kullanılan dil kısmen sadeleşir. 

Beş nüshası tespit edilen eser üzerine Mehtap Erdoğan Taş makale hazırlamıştır (2018).

Şairin biyografisi için bk. “Sa'dî, Şeyhülislam Hoca Sâdeddin Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-seyhulislam-hoca-sadeddin