- Yazar Biyografisi (TEİS)
Cevrî, İbrâhîm Çelebi - Madde Yazarı: Doç. Dr. Abdulkadir Erkal
- Eser Yazılış Tarihi:H.1040/ M.1630
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hilye
- Yayın Tarihi:29/06/2021
HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)
manzûm hilyeCevrî, İbrâhîm Çelebi (d. 1005/1595(?) - ö. 1065/1654)
ISBN: 978-9944-237-87-1
İslam’ın ilk dört büyük halifesinin hilyesini anlatan manzum bir eserdir. Türk edebiyatında hilye türünde, peygamber efendimizin fizikî özelliklerini anlatan ilk eseri Hâkânî kaleme almıştır (Pala 1991). 1598 tarihinde yazılan bu eser Türk edebiyatının şaheserleri arasına girmiştir. 724 beyitlik küçük bir mesnevi olan Hilye-i Hâkânî’ye daha sonra gelen şairler tarafınca nazireler yazılmıştır. Hâkânî’den sonra yazılan hilyelerden en önemlilerinden birisi de Cevrî’nin hilyesidir. Cevrî Hâkânî’yi örnek almakla birlikte ondan farklı olarak Peygamber Efendimizin hilyesi yerine dört halifenin hilyesini yazmayı daha uygun görmüştür. Bunun sebebi olarak Hâkânî’nin eserinin halk arasında fazla beğenilmesini göstermiştir. Cevrî bu sebeplerden dolayı konuyu kaydırıp halk tarafından beğenilmesini sağlamak ve halifelerin hilyesini yazarak bir ilki başarmak gayretiyle bu eseri kaleme aldığını belirtir. Hilye-i Çehâr Yâr-ı Güzin 145 beyitten oluşan küçük bir mesnevidir. 1040/1630 yılında yazılan eserin yazılış tarihi için şair, ayrıca 22 beyitlik bir tarih söylemiştir. Aruzun fe'ilâtün/fe'ilâtün/fe'ilün kalıbıyla yazılan eser, münâcat, na’t ve mukaddimeden sonra dört büyük halife Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali’nin hilyeleri ve hâtime bölümlerinden meydana gelmektedir.
Cevrî, halifelerin hilyelerini anlattığı bölümlerde, her halifenin fizikî özelliklerinin anlatıldığı Arapça başlıktan sonra, kendi düşünce ve duygularını da katarak hilyesini başlıkta verilen özellikler üzerinden oluşturmuştur (Erkal 1999: 120). Hilye'ye göre halifelerin fizikî özellikleri şöyledir: Hz Ebubekir: Uzun boylu, ince, hafif, zayıfımsı, beyaz tenli, dar omuzlu, ünlü bir simaya sahip, açık alınlı, gözleri benli, parmaklarının üstü kılsız, saçlarını kına ve çivit otu ile boyayan, belinin kemerini kalçası sarkmayacak şekilde sıkmayan fiziki yapıya sahip birisi idi. Hz. Ömer: Büyük çoğunluğun rivayetine göre karayağız, bazılarına göre ise aşkın bir cilde sahipti. Uzun boylu, iri yapılı, saçları dökük, dar omuzlu, kızıl gözlü, sık sakallı, genel olarak kızıl bir deriye sahipti. Hz. Osman: Orta boylu, güzel yüzlü, ince tenli, gür sakallı, esmer renkli, gür saçlı, iri kemikli, dişleri altın kaplamalı, vücudu bilhassa kolları kılla kaplıydı. Uzun burunlu, insanların en güzeli ve saçları kulaklarını aşacak şekilde uzundu. Hz. Ali: Karayağız, orta boylu, teni kıllı, geniş ve sarı sakallı, başı saçsız, güzel yüzlü, göbekli, şişmanımsı, siyah gözlü, avuç içi geniş, iri kemikli, boynu gümüş bir ibriğe benzeyen, başının sadece arka kısmında saç bulunan ve kasık bir vaziyette yürüyen fiziki yapıya sahipti. (Erkal 1999: 127) Cevri, Hâkâni’nin Hilyesi'nden ilham alarak ve ona gıpta ederek hilyesini yazmış ve Hâkânî’yi tamamlamıştır. Cevri’nin Hilye-i Çar-yar-ı Güzin’i Türk Edebiyatında yazılan ikinci, Hz. Muhammed dışındaki kişiler için yazılan ilk hilye örneğidir.
Şairin biyografisi için bk. "Cevrî, İbrahim Çelebi." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi
Eserden Örnekler
Kâne Ebubekri (r.a.) reculen, tavîlen, nahîfen, hafîfe'l-lahmi ebyze, hafîfe'l-'ârızeyni, ma'rûfe'l-vechi te'ti el-cebheti 'â'ire'l-'ayneyni 'âri'i el-asâbi'i yehzibu bi'l-hinâ'i ve'l-ketemi lâ yestemsikü nitâkahu hattâ yesterhî 'en hakvihi
(Uzun boylu, ince, hafif, zayıfımsı, beyaz tenli, dar omuzlu, ünlü bir simaya sahip, açık alınlı, gözleri benli, parmaklarının üstü kılsız, saçlarını kına ve çivit otu ile boyayan, belinin kemerini kalçası sarkmayacak şekilde sıkmayan fiziki yapıya sahip birisi idi.)
Nakl ile böyle olındı tahkîk
Hilye-i hazret-i sâdık-ı 'atîk
Hilyesin vasf iden erbâb-ı sühân
Başlamış kâmet-i mevzûnından
Ya'ni itmişdi anun sun'-ı Hudâ
Kâmet-i Sidre-hırâmın bâlâ
Serv idi gülşen-i sıdka ol kad
Ger tavîl olsa degül müsteb'ed
Mescid-i dîne iden anı imâm
Kâmetin itdi sütûn-ı İslâm
Teni olmışdı o kâmetle nahîf
Öyle zan eyleme kim ola za'îf
O nehâfetle o bâlâ-kâmet
Yaraşık merd idi sâhib-kuvvet
Az idi lahm-i latîf-i bedeni
İ'tidâl üzre idi şehm-i teni
Vechinün olmış idi levni sefîd
Reşk iderdi ana nûr-ı hurşîd
Hem dahi olmuş idi vechi latîf
Rîşinün cânib-i bâlâsı hafîf
Hem dahi böyle olındı tahkîk
Ki ola ruhlarınun cildi rakîk
Didiler vasf-ı cebîninde kibâr
Maşrık-ı subh-ı hidâyet-âsâr
Sun'-ı üstâd-ı bedi'ü'l-hikmet
Alnın itmişdi muhaddeb-hey'et
Görsen ol cebhe-i pür-nûrı eger
Zan iderdün ki ola cirm-i kamer
Nûr ile tutsa n'ola meydânı
Sanki hurşîd idi ol pîşânı
Kâse-i çeşmi 'amîk olmış idi
Nûr ile bâsırası tolmış idi
Sûret-i gaybdan ol çeşm-i güzîn
Merdümin itmişidi dûr-nişîn
Ol iki 'ayn-i kerâmet-basarı
Halka eylerdi keremle nazarı
Vasf-ı engüştini yazdukda kalem
Böyle hal eyledi bu 'ukdeyi hem (Erkal 1999: 120-121)
Kaynakça
Erkal, Abdulkadir (1999). “Türk Edebiyatında Hilye ve Cevrî’nin Hilye-i Çehâr-Yar-ı Güzîn’i”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 12: 111-131.
Pala, İskender (1991). Hilye-i Saadet. Ankara: TDV Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. abdulkadir erkal |
Görüntüle | ||
2 | SELÎM-NÂME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Arzu Atik |
Görüntüle | ||
3 | HALL-İ TAHKÎKÂT (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu |
Görüntüle | ||
4 | AYNÜ'L-FÜYÛZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu |
Görüntüle | ||
5 | MELHAME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. Arzu Atik |
Görüntüle | ||
6 | NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) | Cevrî, İbrâhîm Çelebi | Doç. Dr. suat donuk |
Görüntüle | ||
7 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
8 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
9 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
10 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
11 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
12 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
13 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
14 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
15 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
16 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |