HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)
manzûm hilye
Cevrî, İbrâhîm Çelebi (d. 1005/1595(?) - ö. 1065/1654)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İslam’ın ilk dört büyük halifesinin hilyesini anlatan manzum bir eserdir. Türk edebiyatında hilye türünde, peygamber efendimizin fizikî özelliklerini anlatan ilk eseri Hâkânî kaleme almıştır (Pala 1991). 1598 tarihinde yazılan bu eser Türk edebiyatının şaheserleri arasına girmiştir. 724 beyitlik küçük bir mesnevi olan Hilye-i Hâkânî’ye daha sonra gelen şairler tarafınca nazireler yazılmıştır. Hâkânî’den sonra yazılan hilyelerden en önemlilerinden birisi de Cevrî’nin hilyesidir. Cevrî Hâkânî’yi örnek almakla birlikte ondan farklı olarak Peygamber Efendimizin hilyesi yerine dört halifenin hilyesini yazmayı daha uygun görmüştür. Bunun sebebi olarak Hâkânî’nin eserinin halk arasında fazla beğenilmesini göstermiştir. Cevrî bu sebeplerden dolayı konuyu kaydırıp halk tarafından beğenilmesini sağlamak ve halifelerin hilyesini yazarak bir ilki başarmak gayretiyle bu eseri kaleme aldığını belirtir. Hilye-i Çehâr Yâr-ı Güzin 145 beyitten oluşan küçük bir mesnevidir. 1040/1630 yılında yazılan eserin yazılış tarihi için şair, ayrıca 22 beyitlik bir tarih söylemiştir. Aruzun fe'ilâtün/fe'ilâtün/fe'ilün kalıbıyla yazılan eser, münâcat, na’t  ve mukaddimeden sonra dört büyük halife Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali’nin hilyeleri ve hâtime bölümlerinden meydana gelmektedir.

Cevrî, halifelerin hilyelerini anlattığı bölümlerde, her halifenin fizikî özelliklerinin anlatıldığı Arapça başlıktan sonra, kendi düşünce ve duygularını da katarak hilyesini başlıkta verilen özellikler üzerinden oluşturmuştur (Erkal 1999: 120). Hilye'ye göre halifelerin fizikî özellikleri şöyledir: Hz Ebubekir: Uzun boylu, ince, hafif, zayıfımsı, beyaz tenli, dar omuzlu, ünlü bir simaya sahip, açık alınlı, gözleri benli, parmaklarının üstü kılsız, saçlarını kına ve çivit otu ile boyayan, belinin kemerini kalçası sarkmayacak şekilde sıkmayan fiziki yapıya sahip birisi idi. Hz. Ömer: Büyük çoğunluğun rivayetine göre karayağız, bazılarına göre ise aşkın bir cilde sahipti. Uzun boylu, iri yapılı, saçları dökük, dar omuzlu, kızıl gözlü, sık sakallı, genel olarak kızıl bir deriye sahipti. Hz. Osman: Orta boylu, güzel yüzlü, ince tenli, gür sakallı, esmer renkli, gür saçlı, iri kemikli, dişleri altın kaplamalı, vücudu bilhassa kolları kılla kaplıydı. Uzun burunlu, insanların en güzeli ve saçları kulaklarını aşacak şekilde uzundu. Hz. Ali: Karayağız, orta boylu, teni kıllı, geniş ve sarı sakallı, başı saçsız, güzel yüzlü, göbekli, şişmanımsı, siyah gözlü, avuç içi geniş, iri kemikli, boynu gümüş bir ibriğe benzeyen, başının sadece arka kısmında saç bulunan ve kasık bir vaziyette yürüyen fiziki yapıya sahipti. (Erkal 1999: 127) Cevri, Hâkâni’nin Hilyesi'nden ilham alarak ve ona gıpta ederek hilyesini yazmış ve Hâkânî’yi tamamlamıştır. Cevri’nin Hilye-i Çar-yar-ı Güzin’i Türk Edebiyatında yazılan ikinci, Hz. Muhammed dışındaki kişiler için yazılan ilk hilye örneğidir.

Şairin biyografisi için bk. "Cevrî, İbrahim Çelebi." Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevri-ibrahim-celebi

Eserden Örnekler


Kâne Ebubekri (r.a.) reculen, tavîlen, nahîfen, hafîfe'l-lahmi ebyze, hafîfe'l-'ârızeyni, ma'rûfe'l-vechi te'ti el-cebheti 'â'ire'l-'ayneyni 'âri'i el-asâbi'i yehzibu bi'l-hinâ'i ve'l-ketemi lâ yestemsikü nitâkahu hattâ yesterhî 'en hakvihi

(Uzun boylu, ince, hafif, zayıfımsı, beyaz tenli, dar omuzlu, ünlü bir simaya sahip, açık alınlı, gözleri benli, parmaklarının üstü kılsız, saçlarını kına ve çivit otu ile boyayan, belinin kemerini kalçası sarkmayacak şekilde sıkmayan fiziki yapıya sahip birisi idi.)

Nakl ile böyle olındı tahkîk

Hilye-i hazret-i sâdık-ı 'atîk


Hilyesin vasf iden erbâb-ı sühân

Başlamış kâmet-i mevzûnından


Ya'ni itmişdi anun sun'-ı Hudâ

Kâmet-i Sidre-hırâmın bâlâ


Serv idi gülşen-i sıdka ol kad

Ger tavîl olsa degül müsteb'ed


Mescid-i dîne iden anı imâm

Kâmetin itdi sütûn-ı İslâm


Teni olmışdı o kâmetle nahîf

Öyle zan eyleme kim ola za'îf


O nehâfetle o bâlâ-kâmet

Yaraşık merd idi sâhib-kuvvet


Az idi lahm-i latîf-i  bedeni

İ'tidâl üzre idi şehm-i teni


Vechinün olmış idi levni sefîd

Reşk iderdi ana nûr-ı hurşîd


Hem dahi olmuş idi vechi latîf

Rîşinün cânib-i bâlâsı hafîf


Hem dahi böyle olındı tahkîk

Ki ola ruhlarınun cildi rakîk


Didiler vasf-ı cebîninde kibâr

Maşrık-ı subh-ı hidâyet-âsâr


Sun'-ı üstâd-ı bedi'ü'l-hikmet

Alnın itmişdi muhaddeb-hey'et


Görsen ol cebhe-i pür-nûrı eger

Zan iderdün ki ola cirm-i kamer


Nûr ile tutsa n'ola meydânı

Sanki hurşîd idi ol pîşânı


Kâse-i çeşmi 'amîk olmış idi

Nûr ile bâsırası tolmış idi


Sûret-i gaybdan ol çeşm-i güzîn

Merdümin itmişidi dûr-nişîn


Ol iki 'ayn-i kerâmet-basarı

Halka eylerdi keremle nazarı


Vasf-ı engüştini yazdukda kalem

Böyle hal eyledi bu 'ukdeyi hem (Erkal 1999: 120-121)

Kaynakça



Erkal, Abdulkadir (1999). “Türk Edebiyatında Hilye ve Cevrî’nin Hilye-i Çehâr-Yar-ı Güzîn’i”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 12: 111-131.

Pala, İskender (1991). Hilye-i Saadet. Ankara: TDV Yay.

Atıf Bilgileri


erkal, abdulkadir. "HİLYE-İ ÇEHÂR-YÂR-I GÜZÎN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hilye-i-cehar-yar-i-guzin-cevri-ibrahim-celebi. [Erişim Tarihi: 27 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. abdulkadir erkal
Görüntüle
2 SELÎM-NÂME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
3 HALL-İ TAHKÎKÂT (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
4 AYNÜ'L-FÜYÛZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Songül Yağcıoğlu
Görüntüle
5 MELHAME (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. Arzu Atik
Görüntüle
6 NAZM-I NİYÂZ (CEVRÎ, İBRÂHÎM ÇELEBİ) Cevrî, İbrâhîm Çelebi Doç. Dr. suat donuk
Görüntüle
7 LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) Mahmud Cemaleddin el-Hulvî Diğer Özlem Şamlı
Görüntüle
8 AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) Za'îfî, Muhammed Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
9 KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) Feyzî-i Kefevî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) Iyânî, Cafer Iyânî Bey Prof. Dr. Osman Ünlü
Görüntüle
11 RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) Kefevî, Hüseyin ismail Aksoyak
Görüntüle
12 ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafa b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
13 HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) Mustafâ b. Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
14 HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) Mustafâ bin Bâlî Araş. Gör. Oğuzhan Et
Görüntüle
15 TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) Şikârî Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür
Görüntüle