HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH)
Hz. Muhammed'in mucizesi konulu anlatı
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yûsuf-ı Meddâh tarafından yazıldığı veya anlatıldığı düşünülen manzum hikâye. Manzume halk tipi bir anlatı olup Kız Destânı ve Kız Mevlidi olarak da anılmaktadır. Çeşitli nüshalarda başlık olarak “Hikâyet-i Kız Ma'a Cühûd” başlığı da kullanılmıştır. Klâsik bir mevlid olmamakla birlikte eser için kullanılan “Kız Mevlidi” tabiri, muhtemelen mesnevinin topluluk önünde bir ritüel bağlamında anlatıldığı ve/veya okunduğu, özellikle kadınların toplantı günlerindeki aktiviteler arasında yer almasıyla ilgili olmalıdır. Metin nüshalara göre değişiklik arz etmekle beraber 300 beyit civarındadır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruz vezninin “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Ancak birçok mısrada açık ve kapalı hecelerle hece sayılarındaki düzensizlik nedeniyle veznin 11’li hece veznine daha uygun olduğunu söylemek mümkündür. Mesnevinin, kütüphanelerde el yazma ve matbu olarak yüzden fazla nüshası mevcuttur. Klâsik Türk edebiyatının oluşum döneminde kaleme alınan Kız Mevlidi, dil açısından da önemlidir.

Tevhid ve na't ile başlayan mesnevide, Hz. Peygamber’in mucizesi üzerine temellendirilmiş bir hikâye konu edilmiştir. Bu yönüyle bakıldığında eserin bir “Mucize-i Nebî” olduğu da söylenebilir. Hatta bazı nüshalarda eserin başlığında “Mu'cizât” (Mecmû'a, vr. 56) ibaresi geçmektedir. Eser bir ailenin dramını konu edinen ender rastlanan hikâyelerden biridir. Eserde anne-kız ve baba-kız iletişine dair önemli hususların varlığı söz konusudur.

Mesnevinin özeti şu şekildedir: Anne, baba ve kızdan oluşan Müslüman bir çekirdek aile vardır. Fakir olan bu ailenin zengin bir Yahudi komşusu bulunmaktadır. Yahudi, zenginlik vaadiyle komşularının İslam dinini terk etmesini istemekte ve kızlarıyla evlenmeyi arzu etmektedir. Açlıktan ölme noktasına gelen ailenin ebeveynleri, her ne kadar dinlerinden vaz geçmek istemeyip teklifi reddetmek isteler de durumu kendi aralarında değerlendirirler. Bu konuşmayı duyan kız İslamiyet’ten vazgeçmek şöyle dursun, Yahudi ile evlenmeyi bile bir dirayetsizlik olarak niteyen kız, bunun yerine babasından kendisini pazarda yabancı bir kız çocuğu ve köle olarak tanıtıp satmasını ister. Böylece kendisinin köle olsa bile hiç olmazsa Müslüman olarak hayatını sürdüreceğini aktarır. Ailesine de dinlerinden dönmemeleri gerektiğini tembihler. Kızın düşüncesi ve yaptığı plan tamamıyla işler. Baba kızını pazarda satar. Onu genç bir kör tüccar satın alır ve evine getirir. Bir komşusu genç tüccarı evine davet eder. Uzun süren sohbet sonrasında ikisi de uyuyakalır. Geceyi komşusunun evinde geçiren genç tüccar ilginç bir rüya görür. Rüyada Hz. Peygamber, kendisinden kızı özgür bırakmasını istemiş ve ona cenneti müjdelemiştir. Genç, kızı özgür bırakacağını ancak Hz. Peygamber’den bir işaret ve delil göstermesini, böylece herkese bunun sebebini açıklayabileceğini iletir. Hz. Peygamber, gencin görmeyen gözlerinin göreceğini söyler. Genç de kendisine şefaatçi olması talebini yineleyerek kızı azat ettiğini ifade eder. Sabah uyanan tüccar genç körlükten kurtulmuştur. Olanları satın aldığı kızdan da öğrenen genç tüccar, Hz. Peygamber’i rüyada görme şefaatine nail olmasına sebep olan kızı belirli bir miktar altınla birlikte ailesinin yanına gitmesi için özgür bırakır. Ailesine dönen kız, olanları bir bir anlatır. Üçü de mutlu olup yaşamlarına devam ederler. Ailenin sonraki yaşamlarına dair bilgi verilmeyen hikâye, ekonomik sebepler yüzünden dininden vazgeçilmemesi nasihatleri ve Müslümanların Hz. Peygamber’e bağlılık göstermesi dilek ve önerileriyle son bulur.

İlk olarak Amil Çelebioğlu tarafından tanıtılan (1977, 1999, 2018) eser, Halil Ersoylu (1996) tarafından iki matbu nüshadan hareketle hazırlanan metin üzerine dil incelemesi de yapılarak yayımlanmıştır (1996).

Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi 

Eserden Örnekler


Hikâyet-i Kız u Cühûd

Dinle imdi aydayın bir mu'cizât

Mustafâdan ol resûl-i kâ'inât


Şehr-i Şâmda var idi bir Yehûd

Mâlı gâyetde çoğ idi ol hasûd 


Hem hisâbı yoğ idi altunınun

Dünyalığı çoğ idi hem anun


İllâ gönli tolu idi kibr ü kîn

Mustafâya dönmemişdi ol la'în


Bir Müselmân komşu idi ol ite

Ol Yehûdî mel'ûna ol la’nete


Dünyalıkdan eli yavlak tar idi

Mustafâyı aşk ile sever idi


Hak ana virmişdi bir hoşça ayâl

Hüsni hulkı hub yavlak pür-kemâl


Cân u gönül doymaz idi kaşına

Gel bak imdi bu dünyânun işine


Çekdi dünyâlıkdan bunlar elini

Neye irdi gel gör imdi hâlini


Er avratı bir kızıyla üç kişi

Hak te'âlâ gör ne kıldı bu işi


Kalmadı bunlarda bir lokma yemek

Gayret itdiler kimseye dimemek


Üç gün ile üç gice aç yatdılar

Âciz olup nice gamlar yutdılar


Üç gün üç gice yiyecek bulmadı

Açlığından göz uyhu gelmedi


Komşusu Yehûd anun hâlin bilür

Turur ol it anun evine varur


Geldi eve okur anı ol Yehûd

Dinle imdi ne diyiser ol hasûd


Sana bir söz dir isem sen tutasın

Gussadan sen şâzılığa yetesin


Didi Müselmân ana nitmek gerek

Bu işe nice devâ itmek gerek


Dinini terk eyle bizüm dîne dön

Gel puta tap Ka’beye eyleme yön (Mecmû'a, vr. 55b-56b)

Kaynakça


Çelebioğlu, Amil (1977). Sultan II. Murad Devri Mesnevîleri. Doçentlik Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yay.

Çelebioğlu, Amil (2018). Türk Mesnevi Edebiyatı, Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Dergâh Yay.

Ersoylu, Halil (1996). Kız Destanı (Hâzâ Hikâyet-i Kız u Cühûd). Ankara: TDK Yay.

Mecmû'a. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Yazma Eser Kütüphanesi. ASL 578, Mc. 36.

Atıf Bilgileri


İÇLİ, Ahmet. "HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hikayet-i-kiz-u-cuhud-kiz-mevlidi-kiz-destani-yusuf-i-meddah. [Erişim Tarihi: 15 Mart 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
2 HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
3 DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
4 MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
5 DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok
Görüntüle
6 KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 MUHAMMEDİYE (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
8 ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
9 REH-NÜMÂ (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
10 HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD ? Dr. Davut Ertem
Görüntüle
11 GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
12 DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
13 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
14 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
15 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
16 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
17 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
18 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
19 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
20 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
21 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
22 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle