- Yazar Biyografisi (TEİS)
Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:24/04/2022
HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH)
Hz. Muhammed'in mucizesi konulu anlatıYûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî (d. ? - ö. ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Yûsuf-ı Meddâh tarafından yazıldığı veya anlatıldığı düşünülen manzum hikâye. Manzume halk tipi bir anlatı olup Kız Destânı ve Kız Mevlidi olarak da anılmaktadır. Çeşitli nüshalarda başlık olarak “Hikâyet-i Kız Ma'a Cühûd” başlığı da kullanılmıştır. Klâsik bir mevlid olmamakla birlikte eser için kullanılan “Kız Mevlidi” tabiri, muhtemelen mesnevinin topluluk önünde bir ritüel bağlamında anlatıldığı ve/veya okunduğu, özellikle kadınların toplantı günlerindeki aktiviteler arasında yer almasıyla ilgili olmalıdır. Metin nüshalara göre değişiklik arz etmekle beraber 300 beyit civarındadır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruz vezninin “fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Ancak birçok mısrada açık ve kapalı hecelerle hece sayılarındaki düzensizlik nedeniyle veznin 11’li hece veznine daha uygun olduğunu söylemek mümkündür. Mesnevinin, kütüphanelerde el yazma ve matbu olarak yüzden fazla nüshası mevcuttur. Klâsik Türk edebiyatının oluşum döneminde kaleme alınan Kız Mevlidi, dil açısından da önemlidir.
Tevhid ve na't ile başlayan mesnevide, Hz. Peygamber’in mucizesi üzerine temellendirilmiş bir hikâye konu edilmiştir. Bu yönüyle bakıldığında eserin bir “Mucize-i Nebî” olduğu da söylenebilir. Hatta bazı nüshalarda eserin başlığında “Mu'cizât” (Mecmû'a, vr. 56) ibaresi geçmektedir. Eser bir ailenin dramını konu edinen ender rastlanan hikâyelerden biridir. Eserde anne-kız ve baba-kız iletişine dair önemli hususların varlığı söz konusudur.
Mesnevinin özeti şu şekildedir: Anne, baba ve kızdan oluşan Müslüman bir çekirdek aile vardır. Fakir olan bu ailenin zengin bir Yahudi komşusu bulunmaktadır. Yahudi, zenginlik vaadiyle komşularının İslam dinini terk etmesini istemekte ve kızlarıyla evlenmeyi arzu etmektedir. Açlıktan ölme noktasına gelen ailenin ebeveynleri, her ne kadar dinlerinden vaz geçmek istemeyip teklifi reddetmek isteler de durumu kendi aralarında değerlendirirler. Bu konuşmayı duyan kız İslamiyet’ten vazgeçmek şöyle dursun, Yahudi ile evlenmeyi bile bir dirayetsizlik olarak niteyen kız, bunun yerine babasından kendisini pazarda yabancı bir kız çocuğu ve köle olarak tanıtıp satmasını ister. Böylece kendisinin köle olsa bile hiç olmazsa Müslüman olarak hayatını sürdüreceğini aktarır. Ailesine de dinlerinden dönmemeleri gerektiğini tembihler. Kızın düşüncesi ve yaptığı plan tamamıyla işler. Baba kızını pazarda satar. Onu genç bir kör tüccar satın alır ve evine getirir. Bir komşusu genç tüccarı evine davet eder. Uzun süren sohbet sonrasında ikisi de uyuyakalır. Geceyi komşusunun evinde geçiren genç tüccar ilginç bir rüya görür. Rüyada Hz. Peygamber, kendisinden kızı özgür bırakmasını istemiş ve ona cenneti müjdelemiştir. Genç, kızı özgür bırakacağını ancak Hz. Peygamber’den bir işaret ve delil göstermesini, böylece herkese bunun sebebini açıklayabileceğini iletir. Hz. Peygamber, gencin görmeyen gözlerinin göreceğini söyler. Genç de kendisine şefaatçi olması talebini yineleyerek kızı azat ettiğini ifade eder. Sabah uyanan tüccar genç körlükten kurtulmuştur. Olanları satın aldığı kızdan da öğrenen genç tüccar, Hz. Peygamber’i rüyada görme şefaatine nail olmasına sebep olan kızı belirli bir miktar altınla birlikte ailesinin yanına gitmesi için özgür bırakır. Ailesine dönen kız, olanları bir bir anlatır. Üçü de mutlu olup yaşamlarına devam ederler. Ailenin sonraki yaşamlarına dair bilgi verilmeyen hikâye, ekonomik sebepler yüzünden dininden vazgeçilmemesi nasihatleri ve Müslümanların Hz. Peygamber’e bağlılık göstermesi dilek ve önerileriyle son bulur.
İlk olarak Amil Çelebioğlu tarafından tanıtılan (1977, 1999, 2018) eser, Halil Ersoylu (1996) tarafından iki matbu nüshadan hareketle hazırlanan metin üzerine dil incelemesi de yapılarak yayımlanmıştır (1996).
Şairin biyografisi için bk. "Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yusufi-meddah-yusufi
Eserden Örnekler
Hikâyet-i Kız u Cühûd
Dinle imdi aydayın bir mu'cizât
Mustafâdan ol resûl-i kâ'inât
Şehr-i Şâmda var idi bir Yehûd
Mâlı gâyetde çoğ idi ol hasûd
Hem hisâbı yoğ idi altunınun
Dünyalığı çoğ idi hem anun
İllâ gönli tolu idi kibr ü kîn
Mustafâya dönmemişdi ol la'în
Bir Müselmân komşu idi ol ite
Ol Yehûdî mel'ûna ol la’nete
Dünyalıkdan eli yavlak tar idi
Mustafâyı aşk ile sever idi
Hak ana virmişdi bir hoşça ayâl
Hüsni hulkı hub yavlak pür-kemâl
Cân u gönül doymaz idi kaşına
Gel bak imdi bu dünyânun işine
Çekdi dünyâlıkdan bunlar elini
Neye irdi gel gör imdi hâlini
Er avratı bir kızıyla üç kişi
Hak te'âlâ gör ne kıldı bu işi
Kalmadı bunlarda bir lokma yemek
Gayret itdiler kimseye dimemek
Üç gün ile üç gice aç yatdılar
Âciz olup nice gamlar yutdılar
Üç gün üç gice yiyecek bulmadı
Açlığından göz uyhu gelmedi
Komşusu Yehûd anun hâlin bilür
Turur ol it anun evine varur
Geldi eve okur anı ol Yehûd
Dinle imdi ne diyiser ol hasûd
Sana bir söz dir isem sen tutasın
Gussadan sen şâzılığa yetesin
Didi Müselmân ana nitmek gerek
Bu işe nice devâ itmek gerek
Dinini terk eyle bizüm dîne dön
Gel puta tap Ka’beye eyleme yön (Mecmû'a, vr. 55b-56b)
Kaynakça
Çelebioğlu, Amil (1977). Sultan II. Murad Devri Mesnevîleri. Doçentlik Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. yy’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yay.
Çelebioğlu, Amil (2018). Türk Mesnevi Edebiyatı, Sultan İkinci Murad Devri. İstanbul: Dergâh Yay.
Ersoylu, Halil (1996). Kız Destanı (Hâzâ Hikâyet-i Kız u Cühûd). Ankara: TDK Yay.
Mecmû'a. Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Yazma Eser Kütüphanesi. ASL 578, Mc. 36.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Ayşe YILDIZ |
Görüntüle | ||
2 | HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
3 | DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
4 | MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. enes ilhan |
Görüntüle | ||
5 | DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok |
Görüntüle | ||
6 | KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
7 | MUHAMMEDİYE (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
8 | ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
9 | REH-NÜMÂ (YÛSUF) | Kastamonulu Yûsuf | Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI |
Görüntüle | ||
10 | HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD | ? | Dr. Davut Ertem |
Görüntüle | ||
11 | GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
12 | DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) | Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî | Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay |
Görüntüle | ||
13 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
14 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
15 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
16 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
17 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
18 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
19 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
20 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
21 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
22 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |