İngiliz yazar Daniel Defoe’nun (1660-1731) Robinson Crusoe adlı eserinin Arapçadan Türkçeye tercümesi. 25 Nisan 1719 tarihinde yazılan ve Türkçeye ilk tercümesi Hikâye-i Robenson şeklinde yapılmış olan eserin İngilizce aslındaki ismi Robinson Crusoe’dur. Eserin Türkçeye tercümesi Arapçadan yapılmış olmakla beraber eser, isminin Fransızca telaffuzu dolayısıyla Arapçaya da Fransızcadan tercüme edildiği anlaşılmaktadır.

Hikâyenin kahramanı Robinson’un annesinin ailesi bu isimle (Robinson) tanındığından kendisine Robinson Kreutznaer ismi verilmiş; bu sözcük zamanla bozularak Crusoe’ya dönmüştür. Robinson Crusoe adlı eserin konusu çocukluğundan itibaren denize açılma tutkusu olan Robinson’un, arkadaşlarından birisinin babasının gemisiyle Londra’ya gideceğini ve yolculuğun kendisine bedavaya geleceğini söylemesi üzerine anne ve babasının rızası olmaksızın 1 Eylül 1651’de Londra’ya giden bir gemiye binmesi ve geminin kaza yapması sonucu düştüğü ıssız bir adadaki hayatta kalma mücadelesidir. Avrupa edebî klasikleri arasında bulunan ve çok sevilmesi nedeniyle Türkçeye en çok tercümesi yapılan eserlerin ilk sıralarında yer alan Robinson Crusoe adlı eser, ilk kez Ahmed Lutfî tarafından 21 Şevvâl 1280/30 Mart 1864 tarihinde Türkçeye tercüme edilerek İstanbul’da Takvîmhâne-i Âmire Matbaası’nda basılmıştır. Tercüme tarihi Sultan Abdülaziz Hân saltanatına (1861/1876) rastlayan bu eseri Ahmed Lutfî “ebnâ-i millete nâçîzâne bir hizmet” olarak arz etmiştir. Eserin Dîbâce-i Hikâye-i Robenson başlıklı mukaddimesinde Ahmed Lutfî, Arz-ı hizmetdür merâmum yazmadan bu kıssayı / Yohsa erbâb-ı nazar her şeyden alır hisseyi dedikten sonra bu eseri tercüme etmekteki maksadını şu şekilde ifade eder: Başka dillere tercüme edilerek bütün dünyaya yayılmış olan bu ilginç ve okunması keyifli meşhur hikâyenin, söyleyiş tarzı ve ifade gücü son derece güzel olan Osmanlı lisanında bulunmaması uygun olmayacağı gibi her türlü ilim ve irfanın revaçta olduğu padişah hazretlerinin zamanında; hüner, sanat ve bilgilerin ilerlediği böyle bir dönemde bu tür eserlerin tercüme edilmesi oldukça yararlı olacak, zevkli, açık, kolay anlaşılır tabir ve ifadeleri dolayısıyla Türk okurlar da bu eseri okumanın zevkine varacaklardır.

Dil ve ifade açısından “Azîmet-i Robenson be-sefer-i deryâ”, “Taharrî-i Robenson be-sefîne-i dîger”, “Giriften-i Robenson be-kayd-ı esâret”, “Halâs-ı Robenson ez-gark ve vüsûleş be-cezîre-i hâliye” gibi Arapça-Farsça unsurların ağırlıkta olduğu başlıklar göz ardı edildiğinde tercüme eser, Ahmed Lutfî’nin de ifade ettiği üzere açık ve anlaşılır bir dile sahiptir. Kelime seçimi, ifade tarzı açısından bakıldığında bu tercümenin edebî değeri yüksek bir tercüme olduğunu söylemek güçtür fakat gerek konunun sürükleyiciliği gerek mütercimin tahkiyedeki samimî üslubu ve Robinson hikayesinin edebiyatımızdaki ilk numunesi olması dolayısıyla Türk nesri açısından önem arz etmektedir. Tercüme ve uyarlama tarihi oldukça eski olup “Hikâye-i Robenson” Türkçeye Avrupa dillerinden yapılan tercüme ve uyarlamalar arasında beşinci sıradır. Hikâye-i Robenson’un Ahmed Lutfî tercümesi, 1864’teki ilk baskısından sonra 1871 ve 1877’de de basılmıştır. Gerek Ahmed Lutfî tercümesinin birkaç kez basılması gerek 1864 ve 1927 yılları arasında Robinson Crusoe’nun Osmanlı Türkçesine sekiz farklı tercümesinin yapılmış olması bu hikâyenin beğenilerek okunduğunun bir göstergesidir. 

Ahmed Lutfî’nin biyografisi için bk. “Ahmed Lütfî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmed-lutfi-efendi