HİDÂYETÜ'L-İHVÂN (BABA NİMETULLAH)
Hidâyetü’l-İhvân
Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî (d. ?/? - ö. 920/1514)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ni’metullah Nahçıvânî, tarafından yazılmıştır. Nahcıvanî, El-Fevâtihul-İlâhiyye ve'l-Mefâtihul-Gaybiyye isimli Kur’an Tefsiri'ni ve Hidâyetü’l-İhvân adlı eserini Arapça, diğer eserlerini ise Farsça yazmıştır. Kütüphane kataloglarında Hidâyetü'l-İhvân başlıklı bir eser bulunmamaktadır. Bu eser, farklı kaynaklarda İhvân, Hidâye, Risâletü’l-Vücud, Risâletü’n fi’t-tasavvuf başlıklarıyla kaydedilmiştir. Kâtip Çelebî’nin (v.1068/1657) Keşfü'z-Zünûn’unda Nahçıvânî’nin Hidâyetü'l-İhvân’ından “Tasavvuf konusunda muhtasar bir eser” diye bahsedilmektedir. Eserin baş tarafında ise “Şeyh Mahmûd b. Nahçıvânî’nin tasavvuf hakkında risâlesi” notu yer almış, eserin sonunda risaleye özel bir isim verilmeden “temmetü’r-risâletü” denilmiştir. Eser, müellifin kendisi tarafından Risâletü'l-Vücûd veya Hidâyetü'l-İhvân şeklinde isimlendirilmediği için araştırmacılar bu konudaki en erken kaynaklardan olan Kâtip Çelebî’nin Keşfü’z-Zünûn’da Nahçıvânî’ye nisbet ettiği Hidâyetü’l-İhvân ismini esas almışlardır (Musakhanov 2011: 17, Kurt 1998: 73). 

Eserle ilgili Orkhan Musakhanov tarafından 2011 yılında yüksek lisans tezi yapılmıştır. Bu çalışmada Nahçıvânî’nin hayatı, tasavvufi görüşleri ve eserleri hakkında bilgi verilerek Hidâyetü’l-İhvân eserinin hem tasavvufi yönden ayrıntılı bir incelemesi hem de Arapçadan Türkçeye tercümesi yapılmıştır. Risalede bir mukaddime ve sonuçla birlikte 18 başlık incelenip Türkçeye çevrilmiştir. Eserde varlık konusu vahdet-i vücûd anlayışı çerçevesinde işlenmiş olup 'Vâcibü’l-Vücûd ve O’nun Bilinmesi ve Görülmesi Husûsunda Sûfîlerin Teyîdi Kelâmcı ve Felsefecilerin Görüşlerinin Tenkîdi, Adem ve Vücûd Lafzının Tahlîli, Mârifet ve Tevhîd Yolunda Âriflerin Hallerinin Teyit Edilmesi ve Akıl, Mûcize, Kerâmet vb. Konularda Kelâmcı ve Felsefecilerin Görüşlerinin Tenkîdi, Dînin Sûreti ve Hakîkati, Rûh, İnsan Kalbinin Acâib Halleri, Mârifet yolunda Âlim ve Câhilin Bilinmesi, Adem ve Vücûdun Târifi, Vücûd-ı Mutlak’ın Kâinattaki Tecellîleri ve Teselsül Konusunun Tenkîdi, İlm-i Huzûrî ve İlm-i Husûlî, İnsân-ı Kâmil, Vücûd Tecellîleri, Zâtî İsim ve Sıfatlar, Mârifet-i Nefs ve Mârifetullâh, Âhiret Felâhını Gerçekleştirmek İçin Matlûb Olan Ahlâk ve Şeyhlik İddia Edenlerin Halleri, Âhiret Hakkındaki İnançlar, Ölümü Hatırlama ve Fakra Övgü, Övülmüş ve Yerilmiş Hayret, Fenâfillâh ve Bekâbillâh' konuları üzerinde durulmuştur.

Yegâne nüshası Nuru Osmaniye Kütüphanesi’nde (No: 2386, vr. 1a-78a.) bulunan eser, kütüphane kataloğunda Risâletün fi’t-tasavvuf olarak kaydedilse de Bursalı Mehmed Tâhir tarafından Risâletü'l-Vücûd olarak isimlendirilmiş ve Osmanlı Müellifleri’nde “Hidâyetü’l-İhvân isminde tasavvufdan bir eseri ve bir nüshası Nûru Osmâniye’de mevcûd Risâletü’l-Vücûd nâmında bir risâlesi daha vardır.” şeklinde bilgiler vermiştir (C. I: 40). Nahçıvânî, varlık konusunu vahdet-i vücûd zâviyesinden ele aldığı için risale, içeriğinden dolayı Risâletü'l-Vücûd olarak isimlendirilmiş olabilir. Eserde, dînin zâhiri yanı ve hakîkati, cennet-cehennem konuları, övülmüş ve yerilmiş ahlâk, hayret, mürşidin ve insân-ı kâmilin vasıfları gibi birçok konu tasavvufî açıdan incelenmiş ve bütün konulara el yazmasında kırmızı kalemle işaret edilerek “ihvânî” (kardeşlerim) hitabıyla başlanılmıştır. Eser bu yönüyle ihvâna tavsiye niteliğindendir (Musakhanov 2011: 17).

Müellifin biyografisi için bk. "Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî", Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baba-nimetullah-nimetullah-nahcivani

Eserden Örnekler


[Mârifet yolunda Âlim ve Câhilin Bilinmesi] Kardeşlerim, âlim ve câhil olmak üzere insanlar iki kısımdır. Âlim Allah’tan akılla perdelenmiştir. Akıl yakîn perdesidir. Câhil O’ndan hevâsıyla perdelenmiştir. Hevâ açık bir dalâlettir. Bu iki perde kalkmadığı sürece mârifet ve îman ehlinin üzere olduğu yakîn hâsıl olmaz. Bu iki perde kalktığında Hak örtü ve noksan olmadan olduğu şey üzere olur. Netîce olarak sen ey taleb eden, gerekçeler olmadan temkîn ehli ol ki, sen güvenilir muvahhit olasın. “Ve sana yakîn (ölüm) gelinceye kadar Rabb’ine ibadet et!” (Hicr, 15/99) (Musakhanov 2011: 95-96).

Kaynakça


Bursalı Mehmet Tâhir (1333). Osmanlı Müellifleri. C.I. İstanbul: Matbaa-i Âmire

Kurt, Yaşar (1998). Nahcuvânî ve Tasavvufi Tefsiri. Doktora Tezi. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi

Kurt, Yaşar (2013). “Ni’metullah bin Mahmûd”. İslam Ansiklopedisi. C.33. TDV Yay. 132-133.

Musakhanov, Orkhan (2011). Ni’metullah Nahçıvânî’nin Hidâyetü’l-İhvân’ı. Yüksek Lisans Tezi.  İstanbul: Marmara Üniversitesi

Nahçıvânî, Ni’metullah (1972). Hidâyetü’l-İhvân. Nuru Osmaniye Kütüphanesi, No: 2386.

Terbiyet, Mehemmedeli (1987). Dânişmendân-i Azerbaycan. (hzl. G. Kendli ve İ. Şems) Azerneşr. Bakı.

Atıf Bilgileri


Bayram, Parvana. "HİDÂYETÜ'L-İHVÂN (BABA NİMETULLAH)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hidayetu-l-ihvan-baba-nimetullah. [Erişim Tarihi: 06 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 EL-FEVÂTİHU'L-İLÂHİYYE VE'L-MEFÂTÎHU'L-GAYBİYYE EL-MÛDIHATÜ Lİ'L-KUR'ÂNİYYE VE'L-HİKEMİ'L-FURKÂNİYYE (BABA Nİ'METULLÂH) Baba Ni‘metullâh b. Mahmûd en-Nahcuvânî Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
2 TERCÜME-İ NAKŞ-I FÜSÛS VEYA HÂŞİYE ALÂ FÜSÛSİ'L-HİKEM (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
3 ŞERH-İ GÜLŞEN-İ RÂZ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Dr. Çetin Kaska
Görüntüle
4 HÂŞİYE ALÂ TEFSİRİ'L-BEYZAVÎ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
5 GÜLŞEN-İ RÂZ ŞERHİ (BABA NİMETULLAH) Baba Nimetullah, Nimetullah Nahcıvanî Doç. Dr. Parvana Bayram
Görüntüle
6 BEŞÂRETNÂME (HARAKÂNÎ) HARAKÂNÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed (Cafer) Diğer Çağla YILMAZ
Görüntüle
7 ESRÂR-I SÜLÛK (HARAKÂNÎ) HARAKÂNÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed (Cafer) Diğer Çağla YILMAZ
Görüntüle