Şair Mehmed Nebîl Bey’in torunu Mehmed Nebîl Bey’in manzum eseri. Bursalı Mehmed Tâhir’in gayr-i matbu olduğunu belirttiği (1333: 469) manzumenin 1320/1902-03 istinsah tarihli tek nüshası “Türk Dil Kurumu Kütüphanesi A/91”de şair Hâfız Mehmed Nebîl Bey adına Hicr ü Visâl Mecmû’ası başlığıyla kayıtlıdır. Başlıktaki “Mecmû’a” kelimesi eserin şairin müstakil şiirlerinin bir araya getirilmesiyle oluştuğunu düşündürmekteyse de nüsha incelendiğinde şiirin büyük kısmının mesnevi nazım şekliyle yazıldığı, içinde gazellere ve bir de tahmise yer verildiği, muhtemelen bu özelliği nedeniyle mecmua sanıldığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla eserin adı, yazmadaki başlıkta ve ona istinaden de kütüphane kaydında olduğu gibi Hicr ü Visâl Mecmû’ası değildir. Kaynaklara (Bursalı Mehmed Tâhir 1333: 469; İnal 2000: 1573) ve şairin ifadesine göre Hicr ü Visâl’dir: "Nâmıdır bu defterin Hicr ü Visâl / Mündericdir çekilen renc ü keder" (Kutlar Oğuz 2014: 557).

İbnülemin’in, Nebîl'in torununun eşi Trabzonlu şair Hammâmîoğlu İhsân Bey’den naklen verdiği bilgiye göre Nebîl'in bir tevhid ve na’tla başlayan Külliyât'ı; tamamlanma tarihi 1299/1881-82 olan, “Mukaddime-i Hikâyet-i Dil” serlevhası ile başlayan, 476 beyit uzunluğunda, içinde 16 gazel yer alan, Hicr ü Visâl unvanlı, mesnevi tarzında, âşıkane bir sergüzeştle devam etmektedir (İnal 2000: 1572-1573). Ancak manzumeye ilişkin olarak sıralanan bu özelliklerin bir kısmı TDK nüshasındaki manzumeyle örtüşmemektedir. Nitekim sözü edilen serlevha metinde yer almamaktadır. Eserin beyit sayısı da sondaki tahmis hariç 610'dur. Bunun 144 beyti gazel, 466 beyti ise mesnevî nazım şekliyledir. İhsân Bey’in verdiği bilgi göz önüne alınarak tahmisin ve gazellerden bir kısmının Külliyât’ın parçası olduğu kabul edilse bile beyit sayısı söylenenden fazladır, ancak bunun sebebi belirlenememiştir. Hicr ü Visâl mesnevisi -farklı nazım şekillerindeki şiirlerle "Sebeb-i Nazm" ve “Hayâl-i Dil” başlıklı mesnevi kafiyeli bölümleri hariç- aruz vezninin "fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün" kalıbıyla yazılmıştır.  

Hicr ü Visâl üç bölümden oluşmaktadır. Geleneksel plana uygun olarak dinî şiirlerle (tevhid, münacaat, iki na't) sebeb-i nazmın yer aldığı giriş bölümünden sonra asıl konuya geçiş bir gazelle sağlanmaktadır. Manzume hâtimeyi takiben kısmen hikâyeye kısmen de hâtimeye dâhil edilebilecek nitelikteki “Hayâl-i Dil” başlıklı bir kısımla sona ermektedir. Mesnevinin bölüm özellikleri ve konunun da tamamlanmış olması “Hayâl-i Dil”in metnin 564 ile 565. beyitleri arasında bulunması gerektiğini, dolayısıyla eldeki nüshada ya kopya edilen metinden ya da müstensihten kaynaklanan bir hata olduğunu düşündürmektedir. Sergüzeştini anlatırken mesnevî nazım şeklini tercih eden şair, anlatıdaki akışı gazellerle sağlamıştır. Nitekim kurgu bağlamında ustaca yapılan geçişler ve devamında söylenen akıcı, anlamca öncesinde anlatılan hikâyeyi bütünleyen âşıkane ve rindane nitelikli gazeller manzumenin en başarılı kısımlarını oluşturmaktadır. Mahalli unsurlara da yer verilen eserde külfetsiz bir dille kaleme alınmış beyitler de mevcuttur. Ancak metnin genelinde Farsça tamlamaların sıkça kullanıldığı sade sayılamayacak bir dil hâkimdir. 

Hicr ü Visâl, âşık kimliğindeki şairin bir civana âşık olmasının hikâyesini bülbüle anlatmasının konu edildiği bir sergüzeşttir. Bu âşıkane sergüzeştin asli kahramanları adları verilmeyen âşıkla sevgilidir. Olayların gelişmesini ve belli bir yöne gitmesini sağlayan yönlendirici kahraman ise ağyardır. Hikâye okura nakledilirken, şairle asli kahramanlardan âşığın kimliği birleşmiş, böylece olaylar büyük ölçüde özne anlatıcının (ben anlatıcı) ağzından aktarılmıştır. Bu tercih de metinde anlatıcının hâkimiyetinde bir bakış açısının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Anlatıcının gözlemci konumunda olduğu ve seyrettiklerini aktardığı beyitler mevcutsa da bunların sayısı diğerine kıyasla azdır. Civana yönelik aşk duygularının, yani maddî aşkın anlatıldığı mesnevide zaman zaman “dergâh, hankâh, tekye, ehl-i dil, ehl-i hâl, ehl-i kemâl, sırr-ı ledün, cây-ı vahdet, mir’ât-i kalb, kayd-ı hestî, bihâr-ı hayrete dalmak, kalbin mevrid-i ilhâm-ı Hak olması” gibi kavramlar kullanılmışsa da hikâye tasavvufi nitelikli değildir. Nitekim şairin, özellikle “şevk-engîz” kelimesine yer vererek oluşturduğu cinsel içerikli bir mesnevi olan Şevk-engîz çağrışımı da manzumenin bu özelliğini belirgin hâle getirmektedir.

Hicr ü Visâl’in çeviriyazılı metni bir incelemeyle birlikte makale olarak yayımlanmıştır (Kutlar Oğuz 2014). 

Şairin biyografisi için bk. “Nebîl, Mehmed Nebîl Bey, Hâfız Mehmed Nebîl Bey, Nebîl Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nebil-mehmed-nebil-bey-hafiz-mehmed