HEFT PEYKER (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ)
Sasanî hükümdarı Behrâm-ı Gûr'un maceraları
Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi (d. 854 /1450 ? - ö. 917, 926 /1511-12, 1520 ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sasanî hükümdarı Behrâm-ı Gûr'un av meclislerini, savaşlarını, evlilik hayatını ve yedi eşinin kendisine anlattığı hikâyeleri konu edinen tek kahramanlı mesnevi. Eser 913/1507 tarihinde yazılmıştır. Behiştî mesnevisini Nizâmî’nin (ö. 611/1214 ?) aynı adlı eserine nazire olarak yazmıştır. Aruzun fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün vezniyle kaleme alınan metin 31 bölüm ve 1729 beyitten meydana gelmiştir. Bölüm başlıkları Farsça olan eserin baştaki tevhid bölümü başlıksızdır. Behrâm’ın efsanevî hayatı etrafında şekillenen mesnevi, Behrâm’ın Mimar Sinnimâr’a yaptırdığı her biri farklı renkteki yedi köşkte yaşayan yedi prensesin her bir gece kendileriyle birlikte olan Behrâm’a anlattıkları hikâyeleri ihtiva etmektedir. Eser bu özelliği ile Bin Bir Gece Masalları'nı çağrıştırmaktadır. Behiştî’nin hikâyeleri anlatırken kullandığı dil ve üslup, şahıs ve mekân tasvirleri dikkat çekici niteliktedir.

Eserin özeti: Aslan kadar güçlü olan Behrâm-ı Gûr, babası Yezdcürd'ün yerine tahta geçer. Tahta geçmesiyle beraber üst üste av meclisleri düzenler ve söz konusu avların ilkinde bir parsı, ikincisinde korkunç bir ejderhayı, üçüncüsünde ise çok sayıda aslanı öldürür ve ne kadar güçlü olduğunu bir kez daha ispat eder. Daha sonra komşu ülkelerle savaşmak ve onları egemenliği altına almak isteyen Behrâm, önce Çin Hakanını sonra Rum Kayserini en sonda da Hindistan şahını egemenliği altına alır ve onların kızlarıyla evlenir. Bütün bu av meclisleri ve savaşlardan sonra Behrâm, Mimar Sinnimâr'a yedi kubbeli ve yedi farklı renkteki köşkleri yaptırır. Behrâm'ın daha önceleri savaşıp yendiği yedi iklim padişahları da, Behrâm'a olan bağlılıklarını ifade etmek amacıyla kızlarını yollarlar. Behrâm da perşembe gününden başlayarak her gece kızların biriyle birlikte olur. Bulundukları köşke uygun olarak değişik renkte elbiseler giyen bu kızlar, hem Behrâm'la birlikte olurlar, hem de babalarının Behrâm'a iletilmek üzere anlattıkları öğütleri içeren kısa hikâyeleri anlatırlar. Mesnevi anlatılan bu hikâyelerle sona erer.

İlk kez Nizâmî tarafından kaleme alınan Behrâm-ı Gûr’un tarihî/efsanevî hayatını daha sonraki zamanlarda Hüsrev-i Dihlevî, Heşt Behişt; Râ'î Hidâyetullâh, Heft Peyker; Dervîş Eşref Merâgî, Heft Evreng ve Hâtifî de Heft Manzar gibi farklı adlarla işlemişlerdir (İlaydın 1935:275-290; Levend 1984: 228). Türk edebiyatında ise Aşkî, Heft Peyker; Alî Şîr Nevâyî, Seb’a-i Seyyâre; Behiştî Sinân Çelebi, Heft Peyker; Ahmed-i Rıdvân, Heft Peyker; Nev’îzâde Atâyî, Heft Hân ve Subhizâde Feyzî de Heft Seyyâre adlarıyla kaleme almışlardır. Bunların yanı sıra henüz elde olmayan Ulvî, Kudsî Çelebî, Hayatî (15. yy.) ve Trabzonlu Ramazan (16. yy.) tarafından kaleme alınan eserleri de zikretmek gerekir.

Şener Demirel, Heft Peyker üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlamış (1995) ve bu çalışma kitap olarak yayımlanmıştır (2017).

Şairin biyografisi için bk. "Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behisti-bihisti-ahmed-sinan-celebi 

Eserden Örnekler


Reften-i Behrâm-ı Nâm-dâr-ı Be-Azm-i Şikâr ü Küşte Şoden-i Ejdehâ-yı Mehîb Der-Dest-i Ser-Efrâz-ı Nesîb

Bir gün itdi yine şeh azm-i şikâr

Oldı serverler ile sayda süvâr


Saydı içün uyduruben yüz yele bâz

Aldılar gâh kuzen u gehi kâz


Deşti geşt eyler iken şâh-ı cihân

Gûşına irdi enîn-ile figân


Vardı geldügi yire bâng-i acîb

Gördi bir ejder-i hûn-rîz-i mehîb


Var dehânında ki bir tâze cüvân

Yudmış ol ejder ider âh u figân


Agzı içinde alup nısf-ı nihân     

Taşrada nısf dahı lîk ayân          


Yudmış anı cübbe vü cevşen ile

Belki kılıcı (vü) kalkanı bile


Tîg çekmiş ki ide ya’ni ki helâk

Dem urup yudmış ol anı çü megâk


Na’ra urdı göricek şâh-ı cihân

Kodı agzından anı ani yılân


Kasd-ı şâh eyleyüp oldı çü revân

Aldı ol şîr eline tîr ü kemân


Görmemiş idi dahı tîr ü kemân

Bahr-ı Kulzüm gibi mevc urdı hemân


Her hamî kavs-ı kuzahidi hemîn

Nefesiyy-ile ider çâk-i zemîn


Tel idi başı dehânı çü megâk

Heybeti zümre-i dîvi ide hâk             


Zehr-i mîzâbidi dişi hemân

Merg-i seyl-âbını eylerdi revân


Pul pul idi teni her füls-i siper

Ra’d okı etmez idi ana zarar          


Cismine pulları san cevşen idi     

Pür şerâre deheni külhen idi


Meş’ale idi iki gözi hemân

Dûdede gâh nihân gâh ayân (Demirel 2017: 46-47)

Kaynakça


Ateş, Ahmed (1979). “Behrâm-ı Gûr”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: MEB Basımevi. 452-453.

Demirel, Şener (1995). Behiştî, Heft Peyker (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.

Demirel, Şener (2017). Behiştî, Heft-Peyker Mesnevisi. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194283/behisti-heft-peyker.html [Erişim tarihi: 13.01.2022]

İlaydın, Hikmet  (1935), “Behrâm-ı Gûr Menkabeleri. Mir Ali Şîr Nevâyî ile Hatifî’nin Eserleri Arasında Müşterek Bazı Hususiyetler Hakkında”. Türkiyat Mecmuası, V: 275-290.

Kanar, Mehmet (2007). Nizâmî-i Gencevî. İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yay. 183-185

Levend, Âgâh Sırrı ( 1984). Türk Edebiyatı Tarihi. C. 1. Ankara: TTK Yay.

Atıf Bilgileri


Demirel, Şener. "HEFT PEYKER (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/heft-peyker-behisti-bihisti. [Erişim Tarihi: 23 Kasım 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 HAMSE-İ BEHİŞTÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Prof. Dr. Şener Demirel
Görüntüle
2 MİHR Ü MÜŞTERÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Dr. Arzu Polat
Görüntüle
3 LEYLÂ VÜ MECNÛN (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
4 İSKENDER-NÂME (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
5 MAHZENÜ'L-ESRÂR (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Doç. Dr. Hasan Kaya
Doç. Dr. Hacı İbrahim Demirkazık
Görüntüle
6 TÂRÎH-İ OSMÂNÎ / VÂRİDÂT-I SÜBHÂNÎ FÜTÛHÂT-I OSMÂNÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
7 VİLÂDET-İ RESÛL (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi Prof. Dr. Şener Demirel
Görüntüle
8 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
9 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
10 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
11 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
12 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
13 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
14 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
15 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
16 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
17 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle