- Yazar Biyografisi (TEİS)
Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi - Madde Yazarı: Prof. Dr. Şener Demirel
- Eser Yazılış Tarihi:913/1507
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:13/01/2022
HEFT PEYKER (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ)
Sasanî hükümdarı Behrâm-ı Gûr'un maceralarıBehiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi (d. 854 /1450 ? - ö. 917, 926 /1511-12, 1520 ?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Sasanî hükümdarı Behrâm-ı Gûr'un av meclislerini, savaşlarını, evlilik hayatını ve yedi eşinin kendisine anlattığı hikâyeleri konu edinen tek kahramanlı mesnevi. Eser 913/1507 tarihinde yazılmıştır. Behiştî mesnevisini Nizâmî’nin (ö. 611/1214 ?) aynı adlı eserine nazire olarak yazmıştır. Aruzun fe’ilâtün fe’ilâtün fe’ilün vezniyle kaleme alınan metin 31 bölüm ve 1729 beyitten meydana gelmiştir. Bölüm başlıkları Farsça olan eserin baştaki tevhid bölümü başlıksızdır. Behrâm’ın efsanevî hayatı etrafında şekillenen mesnevi, Behrâm’ın Mimar Sinnimâr’a yaptırdığı her biri farklı renkteki yedi köşkte yaşayan yedi prensesin her bir gece kendileriyle birlikte olan Behrâm’a anlattıkları hikâyeleri ihtiva etmektedir. Eser bu özelliği ile Bin Bir Gece Masalları'nı çağrıştırmaktadır. Behiştî’nin hikâyeleri anlatırken kullandığı dil ve üslup, şahıs ve mekân tasvirleri dikkat çekici niteliktedir.
Eserin özeti: Aslan kadar güçlü olan Behrâm-ı Gûr, babası Yezdcürd'ün yerine tahta geçer. Tahta geçmesiyle beraber üst üste av meclisleri düzenler ve söz konusu avların ilkinde bir parsı, ikincisinde korkunç bir ejderhayı, üçüncüsünde ise çok sayıda aslanı öldürür ve ne kadar güçlü olduğunu bir kez daha ispat eder. Daha sonra komşu ülkelerle savaşmak ve onları egemenliği altına almak isteyen Behrâm, önce Çin Hakanını sonra Rum Kayserini en sonda da Hindistan şahını egemenliği altına alır ve onların kızlarıyla evlenir. Bütün bu av meclisleri ve savaşlardan sonra Behrâm, Mimar Sinnimâr'a yedi kubbeli ve yedi farklı renkteki köşkleri yaptırır. Behrâm'ın daha önceleri savaşıp yendiği yedi iklim padişahları da, Behrâm'a olan bağlılıklarını ifade etmek amacıyla kızlarını yollarlar. Behrâm da perşembe gününden başlayarak her gece kızların biriyle birlikte olur. Bulundukları köşke uygun olarak değişik renkte elbiseler giyen bu kızlar, hem Behrâm'la birlikte olurlar, hem de babalarının Behrâm'a iletilmek üzere anlattıkları öğütleri içeren kısa hikâyeleri anlatırlar. Mesnevi anlatılan bu hikâyelerle sona erer.
İlk kez Nizâmî tarafından kaleme alınan Behrâm-ı Gûr’un tarihî/efsanevî hayatını daha sonraki zamanlarda Hüsrev-i Dihlevî, Heşt Behişt; Râ'î Hidâyetullâh, Heft Peyker; Dervîş Eşref Merâgî, Heft Evreng ve Hâtifî de Heft Manzar gibi farklı adlarla işlemişlerdir (İlaydın 1935:275-290; Levend 1984: 228). Türk edebiyatında ise Aşkî, Heft Peyker; Alî Şîr Nevâyî, Seb’a-i Seyyâre; Behiştî Sinân Çelebi, Heft Peyker; Ahmed-i Rıdvân, Heft Peyker; Nev’îzâde Atâyî, Heft Hân ve Subhizâde Feyzî de Heft Seyyâre adlarıyla kaleme almışlardır. Bunların yanı sıra henüz elde olmayan Ulvî, Kudsî Çelebî, Hayatî (15. yy.) ve Trabzonlu Ramazan (16. yy.) tarafından kaleme alınan eserleri de zikretmek gerekir.
Şener Demirel, Heft Peyker üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlamış (1995) ve bu çalışma kitap olarak yayımlanmıştır (2017).
Şairin biyografisi için bk. "Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behisti-bihisti-ahmed-sinan-celebi
Eserden Örnekler
Reften-i Behrâm-ı Nâm-dâr-ı Be-Azm-i Şikâr ü Küşte Şoden-i Ejdehâ-yı Mehîb Der-Dest-i Ser-Efrâz-ı Nesîb
Bir gün itdi yine şeh azm-i şikâr
Oldı serverler ile sayda süvâr
Saydı içün uyduruben yüz yele bâz
Aldılar gâh kuzen u gehi kâz
Deşti geşt eyler iken şâh-ı cihân
Gûşına irdi enîn-ile figân
Vardı geldügi yire bâng-i acîb
Gördi bir ejder-i hûn-rîz-i mehîb
Var dehânında ki bir tâze cüvân
Yudmış ol ejder ider âh u figân
Agzı içinde alup nısf-ı nihân
Taşrada nısf dahı lîk ayân
Yudmış anı cübbe vü cevşen ile
Belki kılıcı (vü) kalkanı bile
Tîg çekmiş ki ide ya’ni ki helâk
Dem urup yudmış ol anı çü megâk
Na’ra urdı göricek şâh-ı cihân
Kodı agzından anı ani yılân
Kasd-ı şâh eyleyüp oldı çü revân
Aldı ol şîr eline tîr ü kemân
Görmemiş idi dahı tîr ü kemân
Bahr-ı Kulzüm gibi mevc urdı hemân
Her hamî kavs-ı kuzahidi hemîn
Nefesiyy-ile ider çâk-i zemîn
Tel idi başı dehânı çü megâk
Heybeti zümre-i dîvi ide hâk
Zehr-i mîzâbidi dişi hemân
Merg-i seyl-âbını eylerdi revân
Pul pul idi teni her füls-i siper
Ra’d okı etmez idi ana zarar
Cismine pulları san cevşen idi
Pür şerâre deheni külhen idi
Meş’ale idi iki gözi hemân
Dûdede gâh nihân gâh ayân (Demirel 2017: 46-47)
Kaynakça
Ateş, Ahmed (1979). “Behrâm-ı Gûr”. İslâm Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: MEB Basımevi. 452-453.
Demirel, Şener (1995). Behiştî, Heft Peyker (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Demirel, Şener (2017). Behiştî, Heft-Peyker Mesnevisi. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194283/behisti-heft-peyker.html [Erişim tarihi: 13.01.2022]
İlaydın, Hikmet (1935), “Behrâm-ı Gûr Menkabeleri. Mir Ali Şîr Nevâyî ile Hatifî’nin Eserleri Arasında Müşterek Bazı Hususiyetler Hakkında”. Türkiyat Mecmuası, V: 275-290.
Kanar, Mehmet (2007). Nizâmî-i Gencevî. İslâm Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yay. 183-185
Levend, Âgâh Sırrı ( 1984). Türk Edebiyatı Tarihi. C. 1. Ankara: TTK Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | HAMSE-İ BEHİŞTÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
2 | MİHR Ü MÜŞTERÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Dr. Arzu Polat |
Görüntüle | ||
3 | LEYLÂ VÜ MECNÛN (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
4 | İSKENDER-NÂME (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
5 | MAHZENÜ'L-ESRÂR (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Doç. Dr. Hasan Kaya Doç. Dr. Hacı İbrahim Demirkazık |
Görüntüle | ||
6 | TÂRÎH-İ OSMÂNÎ / VÂRİDÂT-I SÜBHÂNÎ FÜTÛHÂT-I OSMÂNÎ (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
7 | VİLÂDET-İ RESÛL (BEHİŞTÎ/BİHİŞTÎ) | Behiştî/Bihiştî, Ahmed Sinân Çelebi | Prof. Dr. Şener Demirel |
Görüntüle | ||
8 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
9 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
10 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
11 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
15 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
17 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |