HEFT PEYKER (ABDÎ)
tarihî-kahramanlık konulu mesnevi
Abdî (d.?/ö.?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Abdî’nin 1550 yılında yazıp Sultan II. Selim (ö. 1574)’e sunduğu tarihî-kahramanlık konulu mesnevî. Eser, Sasanî hükümdarı V. Behrâm (ö. 438)'ın efsanevi hayat hikâyesini konu alır. Hikâye, tarihi gerçekliği dışında ilk defa Firdevsî (ö. 1020)'nin Şeh-nâme'sinde edebî metnin bir parçası olarak görülür. Konunun müstakil bir mesnevi olarak kaleme alınması ise Nizâmî (ö. 1214?) ile olur. Abdî'nin Heft Peyker'i de Nizâmî’nin, Heft Peyker'inin Türkçeye tercümesidir. Bilinen tek yazma nüshası, İrlanda Dublin Chester Beatty kütüphanesi Türkçe yazmaları T.505 numarasında kayıtlı bulunmaktadır. Eserin, Lâmi’î’nin aynı adlı eserinin bir nüshası olduğu düşünülürken Hanzade Güzelova tarafından yapılan araştırma sonucunda eserin Abdî’ye ait olduğu saptanmıştır (2008: 78). Günümüz bilgilerine göre, bu nüsha Abdî’nin müellif hattından istinsah edilen eserin tek yazma nüshası olup 168 varaktan ve 6882 beyitten oluşmaktadır. Nüshanın sonundaki Arapça ferağ kaydı, yazmanın müellif nüshasından kopya edildiğini açıklamaktadır.

Tercüme-i Heft Peyker, Nizâmî’nin Heft Peyker’inde de kullanılan fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Başlıklar, mesneviden farklı vezin ve nazım şekliyle kaleme alınmış olup Farsçadır. Eserin, Nizâmî’nin mesnevisinden en büyük farkı, manzum olarak kaleme alınan başlıklarıdır. Toplam 59 bölüm başlığı bulunmaktadır. Eser, giriş kısmında sırasıyla besmele, tevhîd, naat, dört halifeye övgü, miraç, eserin yazılış sebebi, özür, padişah için övgü, sözün övgüsü ve nasihat manzumesi bölümleri yer almaktadır. Sonraki 47 başlık hikâye kısmını oluşturur ve 59. bölümde yer alan hâtime ile eser sona erer. Eserin yazıldığı yılda şehzade olan Sultan II. Selîm'in adı padişaha övgü ve hâtime kısmında anılır. Eserde besmele bölümü, 19 beyitten oluşan ayrı bir bölümden meydana gelmektedir.

Konunun işlenişi, olay örgüsü, kişiler, yer ve zaman açılarından Abdî’nin Heft Peyker’i, Nizâmî’nin mesnevisiyle neredeyse aynıdır. Hatta bazı beyitlerin bire bir Türkçeye tercüme edildiği görülmektedir. Ancak beyit sayısı olarak Nizâmî’nin eseri 5136 beyitten oluşmaktayken Abdî’nin eseri 6882 beyittir. Nizâmî'de bulunan 53 bölüm başlığına karşılık Abdî'nin eserinde 59 başlık bulunmaktadır. Bu anlamda eser, Nizâmî’nin eserinden genişletilerek yapılmış bir tercüme niteliğindedir.  

Behrâm-nâme ya da Behrâm-ı Gûr hikâyesi olarak da bilinen Heft Peyker mesnevisi tek kahramanlı bir hikâye olup, iç içe geçmiş hikâyelerden oluşmaktadır. Her prensesin haftanın bir günü hükümdara hikâye anlatması sebebiyle yapısal özellikleri açısından Binbir Gece Hikâyeleri'ni çağrıştırmaktadır. Çerçeve hikâye tekniği ile kaleme alınmıştır. Tarihî bir kahramanın hayatı çerçevesinde, alt başlıklarda didaktik birtakım farklı hikayeler barındırmaktadır. İçerisinde olağanüstü olay ve varlıkların yer almasıyla aynı zamanda masal özelliği de taşımaktadır.

Abdî'nin Heft Peyker'i üzerine Hanzade Güzelova tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır (2008).

Şairin biyografisi için bk. "Abdî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğühttp://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi

Eserden Örnekler


Nâm-ı Simnâr u Havernak-râ hemîn

Zikr kon ez-ibtidâ tâ-intihâ


Kâr-dânân [u] üstâd-ı cihân

Oldılar kârgâha fevri revân


Her ki maksûd içün olur meşgûl

Tarh [u] tarzında düşmedi mak’ûl


Tâ ki Nu’mân’a irdi râst haber

Yokdur ol pîşever ki kâha yarar


Kasr yapmakda her biri kâsır

Gerçi kim tarha oldılar hâzır


Kişver-i Rûm’a râm [u] nâm-âver

Sengden mûm idüp binâda yakar


Çâbuk-endîse cerb ü rengîn-kâr

Sâm-nesl oldı nâmıdur Simnâr


Dest-bordın zemâne görmisdür

Gören ü işiden begenmisdür


Yapdı çok Mısr u Şâm içinde binâ

Her birisi binâlarun ra’nâ


Rûmiyân Hinduvân kârı durur

Nice Ferhâd tîşedârı durur


Gerçi bennâ velîk bu söz fâş

Oldı tilmîzi Mânî-i nakkâş


Oldı rây u kıyâsdan bîrûn

Rasad-âmîz [ü] irti’fâ’-nümûn


Fikrinün çarh üzre kılduğı tâb

Rişte-i ‘ankebûtı usturlâb


Bestegân-ı sipihredür âgâh

Hem şebîhûn mâha iderdi nigâh

...

Çün duşenbih şod şehinsâh-ı zemîn

Sebz-gûn kerd kasr-râ misâl-i semâ


Subh kim şems-i şemse-i nüh-kâh

Bâğ-ı hazrâyı ider zümürrüd-şâh


Râğ-ı dehr eylemişdi sîlû-fâm

Bâğ-ı âsr eyledi zeberced-bâm


Gördi ser-sebz oldı bâğ-ı felek

Ravzasân sebz giydi gördi melek


‘Azm idüp sebzezâra şâh-ı zemîn

İster esb-i murâda vurmağa zîn


Çünki rûz-ı duşenbe şâh-ı cihân

Çetr-i ser-sebz çekdi mâha hemân  (Güzelova 2008: 261-480)

Kaynakça


Güzelova, Hanzade (2006). “Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevisi; Heft Peyker Tercümesi”. Bilig (38): 35-49.

Güzelova, Hanzade (hzl.)(2008). Abdî’nin Heft-Peyker Mesnevisi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.

İnce, Adnan (1986). “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Abdî ve Eserleri”. Türk Dili 410 (Şubat): 186-192.

Kut, Günay (1976), “Lâmi’î Chelebi and His Works”. Journal of Near Eastern Studies (35): 73-93.

Atıf Bilgileri


AYTAÇ, ASLI. "HEFT PEYKER (ABDÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/heft-peyker-abdi. [Erişim Tarihi: 05 Ekim 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
2 GÜL Ü NEVRÛZ/NÜZHET-NÂME (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
3 BOSTÂN TERCÜMESİ (ABDÎ) Abdî Dr. ÖZLEM GÜNGÖR
Görüntüle
4 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî Dr. Bilal Güzel
Görüntüle
5 NİYÂZ-NÂME-İ SA'D U HÜMÂ (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle
6 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
7 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
8 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
9 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
10 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
11 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
12 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
13 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
14 SEVÂKIB-I MENÂKIB/MENÂKIB-I HAZRET-İ MOLLÂ HUDÂVENDİGÂR (ABDÎ) Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN
Görüntüle
15 MU'AMMEYÂT-I MÎR HÜSEYN ŞERHİ (ABDÎ) Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî Araş. Gör. Songül Akboğa
Görüntüle