- Yazar Biyografisi (TEİS)
Abdî - Madde Yazarı: Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
- Eser Yazılış Tarihi:957/1550
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Tercüme
- Türü/Formu:Mesnevi
- Yayın Tarihi:11/08/2021
HEFT PEYKER (ABDÎ)
tarihî-kahramanlık konulu mesneviAbdî (d.?/ö.?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Abdî’nin 1550 yılında yazıp Sultan II. Selim (ö. 1574)’e sunduğu tarihî-kahramanlık konulu mesnevî. Eser, Sasanî hükümdarı V. Behrâm (ö. 438)'ın efsanevi hayat hikâyesini konu alır. Hikâye, tarihi gerçekliği dışında ilk defa Firdevsî (ö. 1020)'nin Şeh-nâme'sinde edebî metnin bir parçası olarak görülür. Konunun müstakil bir mesnevi olarak kaleme alınması ise Nizâmî (ö. 1214?) ile olur. Abdî'nin Heft Peyker'i de Nizâmî’nin, Heft Peyker'inin Türkçeye tercümesidir. Bilinen tek yazma nüshası, İrlanda Dublin Chester Beatty kütüphanesi Türkçe yazmaları T.505 numarasında kayıtlı bulunmaktadır. Eserin, Lâmi’î’nin aynı adlı eserinin bir nüshası olduğu düşünülürken Hanzade Güzelova tarafından yapılan araştırma sonucunda eserin Abdî’ye ait olduğu saptanmıştır (2008: 78). Günümüz bilgilerine göre, bu nüsha Abdî’nin müellif hattından istinsah edilen eserin tek yazma nüshası olup 168 varaktan ve 6882 beyitten oluşmaktadır. Nüshanın sonundaki Arapça ferağ kaydı, yazmanın müellif nüshasından kopya edildiğini açıklamaktadır.
Tercüme-i Heft Peyker, Nizâmî’nin Heft Peyker’inde de kullanılan fe’ilâtün mefâ’ilün fe’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Başlıklar, mesneviden farklı vezin ve nazım şekliyle kaleme alınmış olup Farsçadır. Eserin, Nizâmî’nin mesnevisinden en büyük farkı, manzum olarak kaleme alınan başlıklarıdır. Toplam 59 bölüm başlığı bulunmaktadır. Eser, giriş kısmında sırasıyla besmele, tevhîd, naat, dört halifeye övgü, miraç, eserin yazılış sebebi, özür, padişah için övgü, sözün övgüsü ve nasihat manzumesi bölümleri yer almaktadır. Sonraki 47 başlık hikâye kısmını oluşturur ve 59. bölümde yer alan hâtime ile eser sona erer. Eserin yazıldığı yılda şehzade olan Sultan II. Selîm'in adı padişaha övgü ve hâtime kısmında anılır. Eserde besmele bölümü, 19 beyitten oluşan ayrı bir bölümden meydana gelmektedir.
Konunun işlenişi, olay örgüsü, kişiler, yer ve zaman açılarından Abdî’nin Heft Peyker’i, Nizâmî’nin mesnevisiyle neredeyse aynıdır. Hatta bazı beyitlerin bire bir Türkçeye tercüme edildiği görülmektedir. Ancak beyit sayısı olarak Nizâmî’nin eseri 5136 beyitten oluşmaktayken Abdî’nin eseri 6882 beyittir. Nizâmî'de bulunan 53 bölüm başlığına karşılık Abdî'nin eserinde 59 başlık bulunmaktadır. Bu anlamda eser, Nizâmî’nin eserinden genişletilerek yapılmış bir tercüme niteliğindedir.
Behrâm-nâme ya da Behrâm-ı Gûr hikâyesi olarak da bilinen Heft Peyker mesnevisi tek kahramanlı bir hikâye olup, iç içe geçmiş hikâyelerden oluşmaktadır. Her prensesin haftanın bir günü hükümdara hikâye anlatması sebebiyle yapısal özellikleri açısından Binbir Gece Hikâyeleri'ni çağrıştırmaktadır. Çerçeve hikâye tekniği ile kaleme alınmıştır. Tarihî bir kahramanın hayatı çerçevesinde, alt başlıklarda didaktik birtakım farklı hikayeler barındırmaktadır. İçerisinde olağanüstü olay ve varlıkların yer almasıyla aynı zamanda masal özelliği de taşımaktadır.
Abdî'nin Heft Peyker'i üzerine Hanzade Güzelova tarafından doktora tez çalışması yapılmıştır (2008).
Şairin biyografisi için bk. "Abdî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdi
Eserden Örnekler
Nâm-ı Simnâr u Havernak-râ hemîn
Zikr kon ez-ibtidâ tâ-intihâ
Kâr-dânân [u] üstâd-ı cihân
Oldılar kârgâha fevri revân
Her ki maksûd içün olur meşgûl
Tarh [u] tarzında düşmedi mak’ûl
Tâ ki Nu’mân’a irdi râst haber
Yokdur ol pîşever ki kâha yarar
Kasr yapmakda her biri kâsır
Gerçi kim tarha oldılar hâzır
Kişver-i Rûm’a râm [u] nâm-âver
Sengden mûm idüp binâda yakar
Çâbuk-endîse cerb ü rengîn-kâr
Sâm-nesl oldı nâmıdur Simnâr
Dest-bordın zemâne görmisdür
Gören ü işiden begenmisdür
Yapdı çok Mısr u Şâm içinde binâ
Her birisi binâlarun ra’nâ
Rûmiyân Hinduvân kârı durur
Nice Ferhâd tîşedârı durur
Gerçi bennâ velîk bu söz fâş
Oldı tilmîzi Mânî-i nakkâş
Oldı rây u kıyâsdan bîrûn
Rasad-âmîz [ü] irti’fâ’-nümûn
Fikrinün çarh üzre kılduğı tâb
Rişte-i ‘ankebûtı usturlâb
Bestegân-ı sipihredür âgâh
Hem şebîhûn mâha iderdi nigâh
...
Çün duşenbih şod şehinsâh-ı zemîn
Sebz-gûn kerd kasr-râ misâl-i semâ
Subh kim şems-i şemse-i nüh-kâh
Bâğ-ı hazrâyı ider zümürrüd-şâh
Râğ-ı dehr eylemişdi sîlû-fâm
Bâğ-ı âsr eyledi zeberced-bâm
Gördi ser-sebz oldı bâğ-ı felek
Ravzasân sebz giydi gördi melek
‘Azm idüp sebzezâra şâh-ı zemîn
İster esb-i murâda vurmağa zîn
Çünki rûz-ı duşenbe şâh-ı cihân
Çetr-i ser-sebz çekdi mâha hemân (Güzelova 2008: 261-480)
Kaynakça
Güzelova, Hanzade (2006). “Abdî’nin Bilinmeyen Bir Mesnevisi; Heft Peyker Tercümesi”. Bilig (38): 35-49.
Güzelova, Hanzade (hzl.)(2008). Abdî’nin Heft-Peyker Mesnevisi (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
İnce, Adnan (1986). “XVI. Yüzyıl Şairlerinden Abdî ve Eserleri”. Türk Dili 410 (Şubat): 186-192.
Kut, Günay (1976), “Lâmi’î Chelebi and His Works”. Journal of Near Eastern Studies (35): 73-93.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle | ||
2 | GÜL Ü NEVRÛZ/NÜZHET-NÂME (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle | ||
3 | BOSTÂN TERCÜMESİ (ABDÎ) | Abdî | Dr. ÖZLEM GÜNGÖR |
Görüntüle | ||
4 | DÎVÂN (ABDÎ) | Abdî | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
5 | NİYÂZ-NÂME-İ SA'D U HÜMÂ (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
7 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
8 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
9 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
10 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
11 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
12 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
14 | SEVÂKIB-I MENÂKIB/MENÂKIB-I HAZRET-İ MOLLÂ HUDÂVENDİGÂR (ABDÎ) | Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî | Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN |
Görüntüle | ||
15 | MU'AMMEYÂT-I MÎR HÜSEYN ŞERHİ (ABDÎ) | Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî | Araş. Gör. Songül Akboğa |
Görüntüle |