Şeyh Bâlî b. Üveys’in akaid ve ahlâka dair eseri. Arapça olan hamd ve salat bölümünde “ve semmeytuhâ Hediyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhbitîn… : ona, ihlaslılara armağan ve alçak gönüllülere hatıra adını verdim.” (06 Mil Yz A 6013: vr. 4a) diye açık bir şekilde ismi belirtilen eser bazı kaynaklarda Hediyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhsinîn adıyla kaydedilmiştir (Tahir 1972: 2/425). Eser bütün kaynak ve kataloglarda Veysî’ye ait gösterilir (Kâtip Çelebi 1972: 2/2042; Tahir 1972: 2/425). Ancak eserin Şeyh Bâlî b. Üveys adında birine ait olduğu her iki nüshanın da tetimme bölümünde “Bu müntehabın ihtitâmından sonra bu hurûfu câmî’ olan abd-i harîk ve bahr-ı isyâna garîk el-ma’rûf bi’ş-Şeyh Bâli b. Üveys” (06 Mil Yz A 6013: vr. 57b; 34 Ae Şeriyye 1007/2: vr. 53b) şeklinde açıkça ifade edilmiştir. Kırmızı mürekkeple yazılmış “Tercüme” başlığından sonra “Bundan sonra âgâh oluna ki bu kitâbda mezkûr olan menâfi’i ve … ma’ârifi lisân-ı ‘Arabî’den ‘udûl edüp tercüme olunmasına bâ’is oldur ki âhâd-ı ümmetden ya’nî ricâl ü nisâdan her biri telakkî etdükde mütâla’ası âsân ve istifsâr etmeksizin fehmi ‘ayân olmağiçün…” (06 Mil Yz A 6013: vr.4a) ifadesi ile geniş okuyucu kitlelerinin rahatlıkla yararlanması için yalın bir Türkçenin tercih edildiği vurgulanır. Bu pasajda yer alan “..lisân-ı Arabî’den udûl edüp tercüme olunması…” ibaresi eserin tercüme olduğunu akla getirmektedir. Ancak dikkatle incelendiğinde eserin çeşitli Arapça kaynaklardan yararlanılarak Türkçe yazıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca eserin sonundaki “bu müntehabun: bu seçkinin” ibaresi de eserin telif olduğunu göstermektedir. Eserde Allah, kader, irade vb. akait konuları Cebriye, Mutezile ve ehlisünnetin görüşleri çerçevesinde karşılaştırılarak değerlendirilir. Bu değerlendirmeler esnasında sık sık ayet ve hadislere başvurulur ve onlardan alıntılar yapılır. Ayrıca insanın dinÎ ve ahlâkî sorumluluk ve davranışları hakkında bilgiler verilerek güzel ahlak ve davranışlar teşvik edilir. Eserin her tarafına serpiştirilmiş manzume parçaları, temsiller, ibret alınacak menkıbevi hikâyeler ile anlatı daha etkili ve sürükleyici hâle getirilmiştir.

Eserin her kesimden insanın kolayca anlayacağı oldukça yalın bir dili vardır. Söz varlığı bakımından konuşma dilini temsil eden eserin, uzun birleşik cümlelerden, Arapça ve Farsçadan alınma birleşik yapılardan uzak olması öğretme ve eğitme amacına uygun düşmüştür.

Eserin iki nüshası bilinmektedir: Milli kütüphanede 06 Mil Yz A 6013’te Veysî adına kayıtlı nüsha 58 yaprak olup müsvedde niteliğindedir.  Ali Emiri 34 Ae Şeriyye 1007/1 Hediyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhbitîn adıyla yine Veysî adına kayıtlı eksik nüsha 11 varaktır. Yine aynı mecmuanın içinde yer alan (34 Ae Şeriyye 1007/2) ve Şeyh Bâlî b. Üveys adına Mevizeye Dair Risale ismiyle kaydedilen nüsha ayrı bir eser olmayıp bir öncekinin devamıdır. Muhtemelen araya farklı bir sayfanın karışmasıyla müstakil bir eser zannıyla başına besmele yazılmış ve o şekliyle kataloğa girmiştir. İstinsah tarihi 1064/1654 olan ve 12. varak ile başlayan bu nüsha bir öncekinin devamı olup toplamda 53 yapraktan ibarettir. Şu halde Ali Emiri 1007/1’de Hediyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhbitîn adıyla Veysî adına kayıtlı nüsha ile yine aynı mecmuada 1007/2’de Mevizeye Dair Risale ismiyle Şeyh Bâlî b. Üveys adına kayıtlı nüsha, aslında Şeyh Bâlî b. Üveys’e ait Hediyetü’l-Muhlisîn ve Tezkiretü’l-Muhbitîn adlı eserdir. Eser basılmamış olup, hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır.

Eser için bk. “Veysi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/veysi-uveys-celebi-uveys-mehmed