Mehmet Tevfik tarafından yazılan derleme. Eserin başında Arapça, Farsça ve Türkçe başta olmak üzere birçok dilde bulunan fıkraların, nüktelerin, kıssadan hisselerin, atasözlerinin, eğlenceli ve faydalı görülebilecek metinlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulduğu ve 658 hikâyeyi içerdiği ifade edilmiştir fakat iki mukaddimenin akabinde 637 fıkra bulunmaktadır. Bizce, bunun sebebi kimi yerde fıkra olmayan, fıkra karakterini tanıtıcı yazıların bulunması, kimi yerde tek bir “Sual ve Cevap” başlığı altında birbiriyle bağlantılı olarak sıralanan ama bağımsız okumaya da müsait sual-cevapların bulunmasıdır. Mehmet Tevfik’in bahsettiği 658 hikâyeyi hesaplamak gerekirse:

-Başlıklı, çizgili veya araya çizgi konmasa da ayrı bir fıkra olduğu anlaşılan metinler: 637

-“Bir İki Söz Daha” başlıklı ön sözün içindeki fıkralar: 3

-Fıkra karakterini tanıtıcı, fıkrasız yazılar: 4

-Tek bir “sual ve cevap” başlığı altında ilk sual cevapla bağlantılı olan ama bağımsız okunmaya da müsait sual ve cevaplar: 6

-“Taksim-i Müskirat” başlığındaki eşleştirmeler: 9 (Bir tanesi başlıkla sayılıyor, fazladan 8

-Toplam: 658.

Bunların dışında, bazı fıkralar aynı başlık altında iki kez kullanılmış, bazılarının başlığı değiştirilerek aynı fıkra tekrar yazılmıştır. Eserde böyle metinlerin sayısı dokuzdur. Eserde otuzdan fazla Nasreddin Hoca fıkrası bulunmakla birlikte fıkraların ve diğer metinlerin nereden alındığına dair kaynakça belirtilmemiştir. Buna rağmen, bazı araştırmacılar tarafından ilk derleme kitap olarak değerlendirilmesi sebebiyle önem arz eder.

Eserin başına bir mukaddime ekleyen yazar, Orta Doğu’dan Avrupa’ya uzanan bu derleme çalışmasının bazılarınca dağınık bulunacağını fakat uzun vadede dağınık da olsa bu verileri kaydetmiş olmanın önemi ve ileride bunları birleştirme esnasında sağlayacağı kolaylık üzerinde durur.

Eser, yazarın çocukluk çağlarını sevmesi nedeniyle çocukluk ve gençlik âlemine dair fıkra ve nüktelerle başlar. Metinlerin bazıları yazarın bir diğer eseri olan Âsâr-ı Perȋşan’da da aynı şekilde yer alır.

Eser, A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiyesi Matbaası’nda basılmıştır. Dış kapakta 1306/1889 tarihi bulunmasına karşın iç kapakta 1302/1885 tarihi yer alır. Matbaa bilgisi de iç kapakta Matbaa-i Ebüzziya şeklindedir. Kaynaklar ve kütüphane kayıtlarında esas alının 1302 tarihidir.

Yazarın biyografisi için bk. “Mehmed Tevfȋk”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tevfik-mehmed-tevfik-caylak-tevfik