HAZÂN-I ÂSÂR (İZZET MOLLÂ)
şiirler
İzzet Mollâ, Keçeci-zâde Mehmed İzzet Efendi (d. 1200/1786 - ö. 1245/1829)

ISBN: 978-9944-237-87-1


İzzet Molla’nın 1241/1825-26 yılından sonra yazdığı şiirlerinin toplandığı ikinci divanı. İlk divanı Bahâr-ı Efkâr’ı Mevlânâ’ya ithaf eden şair, bu divanını Nakşbendî tarikatı pîri Bahâuddin Nakşbend’e ithaf etmiştir. Tıpkı memdûhu Sultan II. Mahmud (1785-1839) gibi Mevlevîlikten sonra Nakşbendîliğe intisap eden İzzet Molla, Bahâr-ı Efkâr’da bütün gazellerinin sonunda Mevlânâ ve Mevlevîlik övgüsünde bir beyit söylediği gibi bu divanındaki gazellerin sonunda da Şâh-ı Nakşbend veya Nakbendîlik tarikatı büyüklerini övmüştür.

Türk edebiyatında divanlara isim verme, çok rağbet gören bir uygulama değildir. İlk kez Ali Şîr Nevâî (ö. 1501)’nin başlatığı bu uygulamaya İzzet Molla da uymuş ve şiirlerini iki divan halinde tertip etmiştir. Kırk yaşını bir dönüm noktası sayan İzzet Molla bu yaşa kadar olan eserlerini bahara, bundan sonra yazacaklarını da sonbahara benzetmiştir. Böylece ilk divanına Bahâr-ı Efkâr adını veren şair, bundan sonra yazacağı şiirleri de Hazân-ı Âsâr adıyla toplamayı planlamış ve bu düşüncesini Bahâr-ı Efkâr dibacesinde açıklamıştır. Ancak ilk divanından sonra yalnızca dört yıl yaşayan şairin yazdığı şiirler, onun ani ölümünden sonra derlenip tertip edilebilmiştir.

Ünlü şairlerin pek çoğunun divanlarında bazı harflerde gazel bulunmadığı halde, İzzet Molla’nın yaklaşık dört yıllık şiirlerini içeren Hazân-ı Âsâr’ında her harften en az bir gazeli bulunması dikkat çekicidir. (Dal) harfine kadar en az iki, geri kalan harflerde yalnızca birer gazel bulunması, İzzet Molla’nın gazellerini harf sırasına göre söylemiş olabileceği yorumuna sebep olmuştur (Şahin 2004: LIII).

Hazân-ı Âsâr’da üçü Sultan II. Mahmud’a, biri Müşir İsmail Hakkı Paşa’ya medhiye toplam 4 kaside (202 beyit); 33’ü çeşitli binaların yapım ve onarımı hakkında, altısı atama ve vefat içerikli toplam 39 tarih manzumesi (332 beyit); 41 gazel (349 beyit); padişaha medhiye niteliğinde 5 bentlik 1 şarkı, 1 müseddes-i mütekerrir, 1 Farsça taştir, 14 kıt'a, 3 rubaî, 2 ferd, 1 matla‘, 1 mesnevî (130 beyit, 139 mısra) yer alır. Böylece Hazân-ı Âsâr’ın şiir varlığı toplam 1013 beyit ve musammatlardaki 139 mısradan oluşmaktadır.

Fuat Köprülü, Divan Edebiyatı Antolojisi'nin "19. Asır Türk Şairleri" başlıklı bölümünde İzzet Molla'nın divan edebiyatının 19. yüzyılda yetişen en değerli klâsik şairi olduğunu söyler. Onun Şeyh Galib, Nâbî ve Nedîm gibi şairlerden etkilendiğini belirten Köprülü, İzzet'in adı geçen şairlere üstünlük sağlayamadığını; ancak akranlarına üstün bir konumda olduğunu belirtir. İzzet'i çağdaşlarından Vâsıf ve Ârif Hikmet'le karşılaştıran Köprülü, Vâsıf'tan çok üstün bulduğu şairin düzeyine Ârif Hikmet'in de erişemediğini dile getirir (Şahin 2004: LIII).

Vasfi Mahir Kocatürk'e göre İzzet Mollâ, Şeyh Galib'den sonra klasik şiirin şekilde ve ruhtaki eski asaletini hakkıyla temsil eden biricik büyük bir şairdir. Dilde ve klasik mükemmeliyeti elden bırakmamış, devrinin icabı olan yeni ruha zamanının şairleri kadar yer vermekle, hatta duygusundaki canlıkla yeni hayatın ve sosyal-siyasi şiirin onlardan daha büyük müjdecisi olmuştur. Dili kusursuz, ruhu renkli ve zengin, duygusu derin ve samimidir. Kasidelerinde mahalli ve tarihî hayat yer almaktadır. Kasideleri devrine göre başarılı sayılabilirse de Nef'î ve Nedîm'in eserleri kadar başarılı değildir. İzzet Mollâ asıl "şahsiyetini", hemen yüzde sekseni divan edebiyatının muhtelif tarzda meşhur şiirlerine nazire olan gazellerinde göstermiştir. Nazirelerinde "üstün bir kudret ve şahsiyet" görülür. Gazellerinde eski şairlerden çok zaman kendisine daha çok yakın olan Vâsıf ve Şeyh Galib'den etkilenmiş ve şahsiyetleri birbirine hiç de benzemeyen bu iki şairi ayrı ayrı tanzir etmiştir. Nevres'e de nazireler şairin "daha geriye doğru en çok benimsediği ve tanzir ettiği şairler yine esas şahsiyetleri birbirine uymayan Nedîm, Sâmî, Nâbî ve Sâbit'tir. Divan şiirinin atasözü hâline gelip halkın dilinde dolaşan mısraları arasında onun mısraları da vardır (Şahin 2004). 

Hazân-ı Âsâr, 1257/1841 senesinde İstanbul’da Seyyid Mehmed Nâil tarafından “Dîvânçe-i İzzet-i Nâdîde-güftâr be-Nâm-i Hazân-ı Âsâr” başlığıyla basılmıştır. Eserin tenkitli metni Ebubekir S. Şahin tarafından hazırlanan doktora tezinde yer almaktadır (2004). Söz konusu tezde tespit edilen 12 nüsha dışında bir eksik nüsha da Avusturya Millî Kütüphanesinde bulunan bir Mihnet-keşân nüshasının sonundadır (Österreichische Nationalbibliothek, 2838 Cod. Mixt. 1010/2, 123v-140r).

İzzet Molla’nın Nâz u Niyâz adlı eksik mesnevîsi de Hazân-ı Âsâr nüshaları arasında bulunmuştur.

Şairin biyografisi için bk. "İzzet Mollâ, Keçeci-zâde Mehmed İzzet Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-molla-kececizade-mehmed-izzet 

Eserden Örnekler


Gazel

Açmışdı dâg-ı sînem ile lâle-zâr bahs

Gösterdi reng-i haclet idüp şerm-sâr bahs


Deryâ-yı hayretümde olur mevc-i ıztırâb

Sîm-âb ile iderse dil-i bî-karâr bahs


Bir mûr bâr-gâh-ı Süleymân’ı teng ider

Lâyık degül sıgâr ile itmek kibâr bahs


Der-mânde kaldı fark-ı sefîd ü siyâhda

Kim eylediyse akl ile leyl ü nehâr bahs


Gördüm kenâr-ı nüsha-i hattunda hâlini

Bir noktasıyla eyleyemez bin bahâr bahs


Başında pârelense n’ola hâcenün kitâb

Virdi karâr cengde encâm-ı kâr bahs


Ben pây-mâli almaga tâb u tüvân gerek

Her hâksâr ile idemez rûzgâr bahs


Düşmez zebân-ı aczümüze mebhas-i kazâ

Bir sâʻikayla olmayıcak pây-dâr bahs


İzzet bu reʼy-i Sâʼib’i gûş eyle bî-cedel

Tâ-sulh mümkinest me-kun ihtiyâr bahs


Şîrân-ı bîşe-zâr-ı Hudâ hâcegândur

Anlarla itme ʻâlim isen zînhâr bahs


Gazel

Yârun rakîb bâb-ı visâlinde beklemiş

Tâ subh olunca gezmeden ammâ köpeklemiş


Ruhsâr-ı ehl-i derd imiş ancak tılâ-yı nâb

Sarrâf-ı aşk nakd-i cihânı miheklemiş


Geçmiş mi kimsenin emegi Kûh-ken kadar

Çokdur firâz-ı gamda egerçi emeklemiş


Belkim elinden ola girîbânumuz halâs

Dâmân-ı çerhi bu gice âhum eteklemiş


Mürg-ı dil-i nizârumı Allâh saklasun

Müjgânı ile tîr-i nigâhı yeleklemiş


Evzâʻ-ı çerhe eylemeyüp âşık iʻtimâd

Pâyende ile kasr-ı visâli direklemiş


Olmaz mı ser-bülend ki tâc-ı Şehen-şehi

İzzet külâh-ı Hazret-i Hünkâr’a eklemiş


Kıt’a

Âl-i Osmân devleti düşmiş ocaga yanıyor

Mısraʻını iki yüz yıl evvel itmişler beyân


İntikâmın aldı sultân-ı cihân ecdâdınun

Anları yakmakda şimdi Devlet-i Osmâniyân (Şahin 2004: 678, 687, 704).



Kaynakça


Baliç, Smail (2006). Katalog der Türkischen der Österreichischen Nationalbibliothek, Ankara: TTK. s. 312.

Bülbül, İbrahim (1989). Keçecizâde İzzet Molla. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Gürer, Abdulkadir, (1991), “Tanıtma ve Değerlendirmeler: İbrahim Bülbül, Keçeci-zâde İzzet Molla”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 9 (1): 189-195.

Keçecizâde İzzet Molla (1255). Bahâr-ı Efkâr. Bulak.

Kılıç, Esra 2018. “19. Yüzyılda Keçeci-zâde İzzet Mollâ’nın Muakkibi Olan Bir Şair: Hanyalı Şefîk Efendi ve Ona Tanıklık Eden Gazelleri”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 2 (1): 7-17.

Namık Kemal (1303). Tahrîb-i Harâbât. İstanbul: Matbaa-i Ebu’z-ziyâ.

Okçu, Naci (2001) “Keçeci-zade İzzet Molla”. İslam Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. C. 23, s. 562.

Öngel, Keramet (2021). Keçecizâde İzzet Molla’nın Divanlarında Kozmik Alem ve Zaman. Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi.

Özcan, Abdülkadir (1983). “Keçecizâde İzzet Molla ve II. Mahmud’a Bir Kasîdesi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. (21): 177-186.

Özgül, M. Kayahan (2000). Arayışlar Devri Türk Şiiri Antolojisi, Ankara: TDV Yay.

Özyıldırım, Ali Emre (2007). Keçeci-zade İzzet Molla ve Mihnet-Keşan. İstanbul: Harvard University, The Department Of Near Eastern Languages And Civilizations.

Reşâd Fuâd (1332). “Keçecizâde İzzet Molla”. Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmûası. (41): 285-297.

Şahin, Ebubekir S. (2004). Keçecizade İzzet Molla’nın Divanları: Bahar-ı Efkar ve Hazan-ı Asar. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Tanpınar, A. Hamdi (1976). 19uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul. Çağlayan Kitabevi.

Tansel, Fevziye Abdullah (1953). “Keçecizâde İzzet Molla”. Fuad Köprülüye Armağan. İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.

Atıf Bilgileri


Şahin, Ebubekir Sıddık. "HAZÂN-I ÂSÂR (İZZET MOLLÂ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hazan-i-asar-izzet-molla. [Erişim Tarihi: 29 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DEVHATÜ’L-MEHÂMİD FÎ TERCEMETİ’L-VÂLİD (İZZET MOLLÂ) İzzet Mollâ, Keçeci‐zâde İzzet Molla Doç. Dr. Nilüfer Tanç
Görüntüle
2 GÜLŞEN-İ AŞK (İZZET MOLLÂ) İzzet Mollâ, Keçeci-zâde Mehmed İzzet Efendi Dr. Öğr. Üyesi Ebubekir Sıddık Şahin
Görüntüle
3 MİHNET-KEŞÂN (İZZET MOLLA) İzzet Molla, Keçeci-zâde Muhammed İzzet Dr. Öğr. Üyesi Ali Emre Özyıldırım
Görüntüle
4 BAHÂR-I EFKÂR (İZZET MOLLÂ) İzzet Mollâ, Keçeci-zâde Mehmed İzzet Efendi Dr. Öğr. Üyesi Ebubekir Sıddık Şahin
Görüntüle
5 NÂZ U NİYÂZ (İZZET MOLLÂ) İzzet Mollâ, Keçeci-zâde Mehmed İzzet Efendi Dr. Öğr. Üyesi Ebubekir Sıddık Şahin
Görüntüle
6 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
7 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
8 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
9 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
10 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
11 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
12 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
13 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
14 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
15 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle