HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD
dinî destan
?

ISBN: 978-9944-237-87-1



Tam adı Haza Hikâyet-i Kız Ma’a Cühûd olan dinî destan. Farklı nüshalarda farklı isimlerle yer alsa da nüshalarda aynı hikâye işlenmiştir. Destan, hikâye veya mevlüd şeklinde isimlendirilen eser bu türlerin özelliklerini yansıtmaktadır. Halil Ersoylu’nun günümüz harflerine çevirdiği ve 288 beyitten oluşan eser mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır. Eserde aruzun “fâilâtün-fâilâtün-fâilün” kalıbı kullanılmıştır. Hikâyet-i Kız Ma’a Cühûd'da yoksul Müslüman bir aile ile zengin komşuları olan bir Cühûd (Yahudi) arasında geçen olaylara yer verilmektedir. Şam’da yaşayan bu Müslüman ailenin Yahudi ile evlenmektense köle olarak satılmayı tercih eden kızlarının destansı öyküsü anlatılmaktadır.

TDK tarafından 1996 yılında yayımlanan Kız Destanı adlı çalışmada Halil Ersoylu, Topkapı Sarayı Kütüphanesi 520’de kayıtlı mecmuanın 19b-39a sayfalarında yer alan nüshasını esas aldığı Hazâ Hikâyet-i Kız Ma’a Cühud’un Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü 4339’da kayıtlı bir mecmuanın 64a-74b sayfaları arasındaki bir başka nüshasıyla karşılaştırarak tenkitli bir metin oluşturmuştur. Ayrıca çalışmasına esere ilişkin bir de sözlük eklemiştir.

Destan-ı Kız, Hikâye-i Kız Ma’a Cehûd, Kız Mevlûdu gibi değişik isimlerle anılan eser, XIV. yüzyılda yazılmış halk dilinde bir mesnevidir. Çok okunduğu için anonimleşen, müellifi meçhul Hikâye-i Kız ve Cehûd adlı yazmaların yanında Kadı ve Uğru Destanı ile birlikte Yusuf-ı Meddah isminde bir müellife nisbet edilen başka yazma nüshalar da vardır (Aksoy 2013: 20; Çelebioğlu 1999: 28; Özçelik 2008: 13-27; Öztürk 2007: 410; Köktekin 2007: 9-10).

Söz konusu nüshaların dışında Diyarbakır Ziya Gökalp Yazma Eser Kütüphanesi 21 Hk 1617/3’te kayıtlı müellifi meçhul Hikâyetu Kız Ma'a Cühûd adında 9 varaktan oluşan şirazesi dağınık ve yıpranmış bir nüsha daha vardır ki kayda göre Hasan adında bir müstensih tarafından h. 1139 / m. 1725 yılında istinsah edilmiştir.


Eserden Örnekler


Beni terk it dînini terk eyleme

Sakla dînin dînüne mekr eyleme

Dönme dininden sakıngıl dinüni

Öz elünle oda yakma canunı

Bir kişiye vereceksin ho beni

Karavaş di sat beni sakla dîni (Ersoylu 1996: 6)

***

Ol karavaş deyüp aldugunı dün

Bana bağışla yâhûd virgil satun

Sen bulasın cennette hûrî kusûr

Ol kızı eyle azad terkini ur

Ümmetimdür bu satılan karavaş

Dîn yolında oynayupdur cân u baş (Ersoylu 1996: 15)

***

Dir ışkından ciger kebap olan yâr

Gözüm görmesine sebep olan yâr

Muhammed dînine togrı turan yâr

Dîn yolında sırrı terkin uran yâr

Atayıla anayı terk iden yâr

Satıluban gurbet ile giden yâr (Ersoylu 1996: 17)

Kaynakça


Aksoy, Hasan (2013). “Yûsuf Meddah”. İslâm Ansiklopedisi. C.44, 19-20. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Çelebioğlu, Amil (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi. İstanbul: Kitabevi Yay.

Ersoylu, Halil (1996). Kız Destanı Hazâ Hikâyet-i Kız Ma’a Cühûd. Ankara: TDK Yay.

Köktekin, Kazım (2007). Yûsuf-ı Meddah Varka ve Gülşah (İnceleme-Metin-Dizin). Ankara: TDK Yay.

Özçelik, Kenan (2008). Yûsuf-ı Meddâh ve Maktel-i Hüseyin (İnceleme-Metin-Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Öztürk, Zehra (2007). "Osmanlı Döneminde Kıraat Meclislerinde Okunan Halk Kitapları", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi TALİD, 5(9)

Atıf Bilgileri


Ertem, Davut. "HAZÂ HİKÂYET-İ KIZ MA’A CÜHÛD". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/haza-hikayet-i-kiz-ma-a-cuhud. [Erişim Tarihi: 15 Mart 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 VARKA VE GÜLŞÂH (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ayşe YILDIZ
Görüntüle
2 HÂMÛŞ-NÂME (YÛSUF-I MEDDÂH ?) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
3 DÂSİTÂN-I İBLÎS ALEYHİ’L-LA’NE (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
4 MAKTEL-İ HÜSEYN (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. enes ilhan
Görüntüle
5 HİKÂYET-İ KIZ U CÜHÛD / KIZ MEVLİDİ / KIZ DESTÂNI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Ahmet İÇLİ
Görüntüle
6 DÂSİTÂN-İ KÂDI VÜ UĞRI (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Doç. Dr. Mehmet Akif Gözitok
Görüntüle
7 KISSA-İ YÛSUF (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 MUHAMMEDİYE (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
9 ÂDÂBÜ’T‐TÂLİBÎN (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
10 REH-NÜMÂ (YÛSUF) Kastamonulu Yûsuf Dr. Öğr. Üyesi Ahmet KAVAKLIYAZI
Görüntüle
11 GAZAVÂT-I İMÂM ALÎ İBN EBÎ TÂLİB KERREMA’LLÂHU VECHEHU HİKÂYET-İ YEMÂME / HİKÂYET-İ YEMÂME (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
12 DER-BEYÂN-I SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ KERREMA’LLÂHU BABA AMR’ÜN NÂN İÇÜN GAVGÂ İTDÜGİDÜR / SEHÂVET-İ İMÂM ALÎ (YÛSUF-I MEDDÂH) Yûsuf-ı Meddâh, Yûsufî, Şâzî Araş. Gör. Dr. İlyas Kayaokay
Görüntüle
13 VAHDET-NÂME (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Prof. Dr. Mehmet Sarı
Görüntüle
14 GARÎB-NÂME (ÂŞIK) Âşık Paşa, Âşık Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
15 U’CÛBETÜ'L-GARÂYİB FÎ NAZMİ’L-CEVÂHİRİ’L-ACÂYİB (BAHÂ) Bahâ, Bahâeddîn ibn Abdurrahmân-ı Magalkaravî Prof. Dr. Mustafa Arslan
Görüntüle
16 KISSA-İ İSKENDER (HAMZAVÎ) Hamzavî Dr. Öğr. Üyesi Munise KOÇ
Görüntüle
17 BAHRÜ'L-HAKÂYIK (HATÎBOĞLU) Hatîboğlu Prof. Dr. Vahit Türk
Görüntüle
18 GÜLZÂR-I MA’NEVÎ / GÜLZÂR / DÎVÂN-I GÜLZÂR / KİTÂB-I GÜLZÂR (İBRÂHÎM TENNÛRÎ) İbrâhîm Tennûrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
19 GÜLŞEN-İ NİYÂZ (İBRÂHÎM TENNÛRÎ ?) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
20 [DÎVÂNÇE] (ÂŞIK) İbrâhîm Tennûrî Dr. Necmiye Özbek Arslan
Görüntüle
21 DÂSTÂN-I SÂHİB-KIRÂN (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle
22 DÂSTÂN-I DUHTER HİKÂYE-İ YAHUDÎ (KIRŞEHİRLİ ÎSÂ) ÎSÂ, Kırşehirli Îsâ Dr. Öğr. Üyesi Musa Tılfarlıoğlu
Görüntüle